کانکور؛ سراب رویاهای یک نسل
سالانه هزاران جوان دختر و پسر به امید آنکه حاصل ۱۲ سال تلاش تکاپو و تحصیل و تقلایشان را بهبهترین وجه ممکن، دریاف کنند، در آزمون سراسری کانکور شرکت میکنند. شرکت در کانکور، علیرغم همه دشواریهای فرسایندهای که دارد، رنگینترین رویای یک نسل را شکل میدهد؛ رویایی که همیشه خوشآتیه و نیکفرجام نیست و بههمان نتیجهای که مد نظر است نمیانجامد.
وزارت تحصیلات عالی اخیرا نتایج آزمون کانکور سراسری سال ۱۳۹۸ را اعلام کرد. عبدالتواب بالاکرزی؛ سرپرست وزارت تحصیلات عالی گفت که حدود ۱۸۰ هزار نفر برای شرکت در آزمون سراسری کنکور ثبت نام کرده بودند که از این میان حدود ۱۷۰ هزار تن در امتحانات حضور یافتند.
او افزود که از میان شرکت کنندگان ۶۱ هزار به مراکز آموزش عالی راه یافتهاند، ۱۵ هزار به مراکز آموزش نیمه عالی، ۷۷ هزار نیز به مراکز آموزش عالی خصوصی و ۲۰ هزار نفر نیز ناکام شدهاند.
عبدالقدیر خموش؛ رئیس کمیته ملی کانکور هم گفتهبود که ۷۰ هزار نفر از شرکتکنندگان دختران هستند.
سال قبل بیش از ۲۰۰ هزار نفر برای شرکت در آزمون سراسری کانکور ثبت نام کرده بودند که در نهایت ۱۵۸ هزار نفر در کنکور شرکت کردند و بیش از ۶۰ هزار نفر به مراکز آموزشی عالی دولتی راه یافتهبودند. ۱۲ هزار نفر دیگر نیز به مراکز آموزشی نیمهعالی دولتی پذیرفته شدهبودند.
بهاین ترتیب، هزاران داوطلب کانکور، عملا از عبور از این سد سدید، بازماندهاند و از سراب کانکور، خسته و ناامید و تشنهطلب بازگشتهاند.
اخیرا خبری در رسانههای محلی منتشر شد مبنی بر اینکه دختری در سمنگان، پس از ناکامی در امتحان کانکور دست به خودکشی زده و به زندگیاش پایان دادهاست. این رویداد غمانگیز نشان میدهد که کانکور و کارکردهای دوگانه آن، اگر برای خیلی از افراد، رویایی و شعفانگیز و شورآفرین است، برای بسیاری دیگر نیز ناامیدکننده و تلخ و دردناک میباشد.
این اما تنها چالشی نیست که فراراه امتحان کانکور در افغانستان قرار دارد. عرصه تحصیلات عالی افغانستان، همواره صحنه کشمکشهای زیانبار قومی و مذهبی بودهاست. یکی از زمینههایی که بهشدت درگیر این بحران فراگیر و ویرانگر است، امتحان سراسری کانکور است. تلاش برای سهمیهبندی این امتحان که بربنیاد آن، بهعنوان نمونه، یک دانشآموز پرتلاش و سختکوش از یک ولایت امن اما محروم و دورافتاده علیرغم گرفتن نمرهای بالای ۳۰۰ نمیتواند به رشته دلخواه خود راه یابد؛ اما یک داوطلب دیگر بهبهانههایی مانند ناامنی و محرومیت از آموزش و… اما در واقع بهدلیل تعلقات قومیاش به سادگی با تنها کمی بیشتر از ۱۰۰ نمره میتواند به عالیترین رشته دانشگاهی قبول شود و درس بخواند.
همین الگو را میتوان به اختصاص بورسیههای تحصیلی و سهم مشخص برای کوچیها در سیستم تحصیلات عالی نیز تعمیم و تسری داد.
بر این اساس، سهمیهبندی کانکور با هیچ منطقی جز منطق کور قبیله و قوم، سازگار نیست. کانکور، عرصه رقابت و رویارویی مثبت و سازنده در شرایطی برابر و عاری از تبعیض و تعصب است؛ یک رقابت علمی صرف بهمنظور شکوفایی و شناسایی استعدادهای برتر و بهرهوری آنها از عدالت آموزشی برای رشد و ترقی و تعالی.
با اینهمه، مدیران فاسد و بیسواد و ناکارآمد مسلط بر یک سیستم فرسوده و علیل و ازهمگسیخته آموزشی، موجب شدهاند تا کانکور نیز همانند کرسیهای پارلمان و سایر سمتهای دولتی به زمینهای برای فساد و مسابقه برای قومگرایی و قانونشکنی و استعدادکشی تبدیل شود.
با اینهمه، این پایان بحران مستولی بر نظام تحصیلات عالی افغانستان نیست. عبور از ایستگاه کانکور، تنها آغاز یک بحران فراگیر و ریشهدار است که بنیانهای آموزش عالی افغانستان را گرفتار کردهاست. فرسایش سیستم آموزشی، انسداد باب گفتگو و پرسش و محاجه و مبارزه علمی برای طرح چراهای بزرگ و دغدغههای بنیادین نسل امروز، عدم داد و ستد علمی گسترده و مؤثر و مستمر با سایر مراکز معتبر آکادمیک در منطقه و جهان، سیطره نسلی پیر و فرتوت و فرسوده از استادان عصر سلطه رژیمهای کمونیستی و بستهبودن همه درها بهروی نوآوری و خلاقیت و بروز و ظهور اندیشههای نقاد و پرسشگر تازه و… از دیگر زمینههایی است که نظام تحصیلات عالی افغانستان را دستخوش فترت و فرسایش کردهاست.
در این میان اما یک بحران بزرگتر نیز وجود دارد که اگرچه معلول و زائیده بحرانهای مورد اشاره در بالاست؛ اما خطرات، توابع و پیامدهای ویرانگر و زیانبار آن، بسیار عمیقتر و ویرانگرتر است: افراطگرایی و رخنه ایدئولوژی منحط وهابیت تکفیری.
این مهم نشان میدهد که سیستم تحصیلات عالی افغانستان در سراشیبی یک سقوط مرگبار قرار دارد و اگر مدیران و متولیان این عرصه، بهسرعت با ایجاد یک انقلاب عمیق و فراگیر علمی و فرهنگی و راهاندازی موجی از اصلاحات ساختاری ریشهدار و همهجانبه، برای نجات آن از این مهلکه مرگبار، آستین بالا نزنند، مراکز آموزش عالی افغانستان، کانونهای امن و مصون افراطگرایان خواهند شد و کانکور سهمیهبندیشده و قومیتزده هم بهمثابه دروازه ورودی به این کانونها عمل خواهد کرد.