مرگ سلیمانی؛ منطقه روی گسل جنگ

اگرچه پیش بینی نمی شود که ایران دست به یک واکنش انتحاری بزند که نتواند از عهده مدیریت آن برآید؛ اما این احتمال را هم نمی توان رد کرد که جنگی بزرگ در راه است، جنگی که شاید ایران به طور مستقیم در یک سوی آن قرار نداشته باشد؛ اما ایران نیروهای نیابتی قدرتمندی در منطقه دارد که می توانند کار را برای حضور نظامی و سیاسی امریکا در منطقه، سخت کند. حزب الله لبنان، حشدالشعبی عراق، هزاران شبه نظامی مسلح مورد حمایت ایران در سوریه، انصارالله یمن و… بخشی از قدرت سخت ایران برای شروع یک جنگ نیابتی طولانی و نامحدود علیه امریکا در خاور میانه هستند.

قاسم سلیمانی؛ فرمانده سپاه قدس ایران در حمله هوایی نیروهای امریکایی در فرودگاه بغداد کشته شد. به همراه او دو فرمانده ارشد حشدالشعبی عراق نیز کشته شده اند.

دونالد ترامپ، رییس جمهوری امریکا شخصا دستور این حمله را صادر کرده و در واکنش به آن، عکسی از پرچم امریکا را به نشانه اقتدار ایالات متحده توییت کرده است.

با این حال، هرگز تصور نمی شود که این حمله پایان ماجرا باشد؛ بلکه این خطر بیش از هر زمان دیگری تشدید شد که منطقه وارد فاز جدیدی از بحران خواهد شد و امریکا به طور مستقیم درگیر جنگی خواهد گشت که نه مرز می شناسد نه محدوده سرزمینی و نه مدت زمانی. آیا ترامپ برای شرایط پس از این اقدام آماده است؟ این همان پرسشی است که بیش از هر کس دیگری اکنون بر ایالات متحده، رهبران سیاسی و حتی فرماندهان جنگی آن، سنگینی می کند.

واکنش جو بایدن؛ نامزد احتمالی حزب دموکرات امریکا در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده آن کشور به طور صریح، این نگرانی را بازتاب می دهد.

از نظر تحلیلگران امریکایی هم ترامپ هیچ استراتژی پایدار و مشخصی برای حمایت از اقتداری که در توییتر به نمایش گذاشته، ندارد. کشتن قاسم سلیمانی بی تردید بسیاری از امریکایی ها و مخالفان او را خشنود خواهد کرد؛ اما اینکه آیا این خشنودی همیشگی و پایدار خواهد بود یا نه، همان چیزی است که به شدت محل تردید است.

کارشناسان هشدار می دهند که ممکن است پاسخ ایران بسیار فراتر از محاسباتی باشد که ترامپ در هنگام صدور فرمان بمباران کاروان موترهای حامل قاسم سلیمانی و فرماندهان ارشد حشدالشعبی عراق در نظر داشته است.

آیت الله خامنه ای؛ رهبر مذهبی ایران از یک «انتقام سخت» سخن گفته است. فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران هم واکنش های مشابهی نشان داده اند. اگرچه پیش بینی نمی شود که ایران دست به یک واکنش انتحاری بزند که نتواند از عهده مدیریت آن برآید؛ اما این احتمال را هم نمی توان رد کرد که جنگی بزرگ در راه است، جنگی که شاید ایران به طور مستقیم در یک سوی آن قرار نداشته باشد؛ اما ایران نیروهای نیابتی قدرتمندی در منطقه دارد که می توانند کار را برای حضور نظامی و سیاسی امریکا در منطقه، سخت کند. حزب الله لبنان، حشدالشعبی عراق، هزاران شبه نظامی مسلح مورد حمایت ایران در سوریه، انصارالله یمن و… بخشی از قدرت سخت ایران برای شروع یک جنگ نیابتی طولانی و نامحدود علیه امریکا در خاور میانه هستند.

از سوی دیگر، اقدام امریکا به اندازه ای صریح و عریان و تهاجمی و کوبنده بود که جای هیچ گونه توجیه سیاسی و پرده پوشی پنهانکارانه باقی نمی گذارد. امریکا هم بلافاصله مسوولیت آن را برعهده گرفت و به این ترتیب اکنون توپ در زمین ایران است که چگونه ادامه بازی را اداره خواهد کرد.

قاسم سلیمانی به دستور مستقیم ترامپ کشته شد نه داعش و نه یک بمباران هوایی به سبک آنچه اسراییل در سوریه و عراق انجام می دهد. با این حساب، طرف حساب ایران مستقیما امریکا خواهد بود.

کشته شدن دو فرمانده ارشد و مهم حشدالشعبی عراق هم وضعیت را بیش از پیش پیچیده تر خواهد کرد. ایران در عراق نفوذ سنگینی دارد. از سوی دیگر، این حمله در زمانی صورت گرفت که احساسات ضد امریکایی عراقی ها در پی حمله هوایی اخیر امریکا بر کتایب حزب الله عراق، بیش از هر زمان دیگری برانگیخته شده است. مرگ سلیمانی می تواند آتش این احساسات را چندین برابر تشدید کند و خشم خشونت بار هزاران ملیشه حشدالشعبی و البته بخش بزرگی از مردم عراق علیه امریکا را برانگیزد.

به این ترتیب، آیا امریکا همچنان در خاور میانه خواهد ماند؟ با توجه به حضور سنگین نظامی، سلطه فراگیر سیاسی و منافع عمیق و ریشه دار اقتصادی ایالات متحده در منطقه، این پرسش در قدم اول، ساده انگارانه به نظر برسد؛ اما واقعیت این است که درباره استراتژی بعدی ترامپ برای حفظ امریکا در خاور میانه تردیدهای عمیق و جدی وجود دارد. ترامپ پیش از این هم نشان داده است که مرد تصمیم در لحظه است. او عاشق شوک و هیجان و غافلگیری است. او به عنوان یک شومن، همواره دوست دارد در محور توجهات باشد، مخاطبانش را سورپرایز کند، برای او مهم نیست که بعد از آن لحظه، چه اتفاقی می افتد، حرکت اش چه پیامدهایی دارد و چگونه باید آن را مدیریت کند. بنابراین در لحظه صدور دستور کشتن قاسم سلیمانی هم به نظر می رسد او همین گونه عمل کرده باشد. بیم آن می رود که او برای بعد از حادثه هیچ فکری نکرده باشد. بر این اساس، نگرانی شدید امریکایی ها درباره عواقب این رویداد عمیقا قابل درک است. آنها نگران دو موضوع هستند: اینکه ایران چه واکنشی نشان خواهد داد و اینکه ترامپ قدرت مهار واکنش احتمالی ایران را نداشته باشد.

به این ترتیب، آیا با کشته شدن سلیمانی، منطقه امن تر شده، یا بیش از پیش، روی گسل جنگ قرار گرفته است؟