از خروج تا خروج؛ سرنوشت مشابه شوروی و امریکا در افغانستان
۳۱ سال قبل در چنین روزی، نیروهای ارتش سرخ شوروی سابق پس از تجربه ۱۰ سال اشغال افغانستان، سرانجام شکست را پذیرفتند و تصمیم به خروج از کشور گرفتند. شوروی به منظور جلوگیری از سقوط حکومت حزب دموکراتیک خلق به افغانستان حمله کرد؛ زیرا فضای خفقان‌آور و عملکردهای حکومت حزب دموکراتیک خلق، نارضایتی گسترده‌ای را برانگیخته بود و اقشار مذهبی در گوشه و کنار کشور در مقابل رژیم کمونیستی به جهاد برخاسته بودند.
گفته می‌شود مجاهدین در آن زمان با کمک گسترده امریکا و همکاری سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان و عربستان، سال‌ها در برابر شوروی جنگیدند. پیامد این جنگ اما هم برای افغانستان سنگین بود و هم برای شوروی. براساس آمار، بیش از یک میلیون افغان در جنگ شوروی و مجاهدین کشته شدند و بیش از پنج میلیون افغان دیگر آواره گشتند. همچین شوروی هم بیش از ۱۵ هزار سربازش را افغانستان قربانی کرد.
سرانجام شوروی در شانزدهم فبروری ۱۸۸۹ از افغانستان خارج شد. خروج و شکست ارتش سرخ، منجر به فروپاشی کل اتحاد جماهیر شوروی شد. خیلی‌ها، این رخداد را شکست بلوک شرق در مقابل غرب می‌دانند و همچنین صفحه تازه‌ای برای دخالت کشورهای منطقه و قدرت‌های جهان در افغانستان.
امریکا شوروی را شکست داد
در کابل پیرمردی لیلامی‌فروش که خودش را محمد عوض معرفی می‌کند، می‌گوید در زمان حضور شوروی در افغانستان به عنوان انجنیر در وزارت معدن کار می‌کرده‌است.
با او سر صحبت را از تجاوز شوروی به افغانستان باز می‌کنم. او که متوجه بازار لباس‌های لیلامی‌اش است، در پاسخ کوتاهی می‌گوید: «امریکا شوروی را شکست داد.»
کنجکاوانه‌تر میپرسم: مگر مجاهدین با شوروی‌ها نمی‌جنگیدند؟ می‌گوید: «شما سن‌تان خورد است، آن زمان مجاهدین با استینگر و سلاح‌های امریکایی طیاره روس‌ها را می‌زدند.»
میپرسم: شوروی‌ها ده سال در افغانستان بودند، چه کاری انجام دادند؟ پیرمرد در حالی‌که لباس‌های لیلامی‌اش را در معرض دید مشتریان می‌گذارد با درنگ کوتاهی می‌گوید:«روس‌ها در طمع معادن افغانستان بودند، من با آن‌ها در هرات کار کردم. شوروی‌ها نیامده‌بودند که برای مردم افغانستان کار کنند، آن‌ها دنبال قدرت بیشتر بودند، آخر شکست خوردند.»
او نگاهی به بساط لیلامی‌اش می‌کند و ادامه می‌دهد: «حالا آن‌ها (روس‌ها) طالبان را پیش می‌کنند تا امریکا شکست بخورد.»
بیشتر بخوانید:
- آیا روسیه در امور داخلی افغانستان دخالت می‌کند؟
- راه سخت روسیه برای مقابله با داعش در افغانستان
- فروپاشی شوروی، پوتین کبیر و روسیه مدرن
ظهور طالبان و حضور امریکا
پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، کشور میدان رقابت خونین احزاب و جناح‌های مختلف بر سر تقسیم قدرت شد. جنگ‌های داخلی، افزون بر آن‌که هزاران کشته بر جای گذاشت و ویرانی‌‌های گسترده‌ای در پی داشت، زمینه ظهور طالبان را نیز فراهم کرد.
طالبان با پنج سال حکومت‌شان، علاوه بر به اجرا گذاشتن سیاست‌های سخت‌گیرانه در برابر مردم، زمینه فعالیت گروه‌های تروریستی همچون القاعده را نیز فراهم کردند. فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان، پای امریکا و غرب را به کشور باز کرد.
امریکا در سال ۲۰۰۱ پس آن‌که مرکز تجارت جهانی در نیویارک هدف حمله القاعده قرار گرفت، برای نابودی القاعده به افغانستان حمله کرد. آن زمان رهبر القاعده، اسامه بن لادن، زیر چتر طالبان بود. از همین رو، امریکایی‌ها در تبانی با نیروهای ناتو، حکومت طالبان را طی چندماه برچید.
فروپاشی طالبان و ایجاد ساختار جدید دولت، باعث شد تا خیلی‌ها حضور امریکایی‌ها و خارجی‌ها در افغانستان را مثبت ارزیابی کنند و آن را «اشغال» یا «تجاوز» ندانند.
استعمار یا آزادی؟
حسن حسنی؛ دانش‌آموخته ژورنالیزم و ساکن کابل می‌گوید که حضور نیروهای خارجی در افغانستان باید به یک نیت نیک دیده شود.
او می‌افزاید: «در ۱۸ سال حضور امریکا، کارهای بنیادی در امر آموزش، بهداشت، حقوق بشر و آموزش نیروهای امنیتی …صورت گرفته‌است.»
افزون بر آقای حسنی، فاطمه که یک دانشجو است نیز می‌گوید که در زمان طالبان، زنان از آموزش محروم بودند؛ اما اکنون دروازه‌های مکتب به‌روی هزاران دختر باز است. او می‌افزاید: «طالبان به زنان اجازه آموزش دادند، حالا من و هزارها زن دیگر دانشگاه می‌خوانیم. در واقع امریکا و جامعه جهانی همین زمینه را فراهم کرد.»
اما در عین حال کسانی هم هستند که افغانستان را با حضور امریکایی‌ها و خارجی‌ها «مستعمره» می‌دانند.
محمدعمر انوری ساکن کابل می‌گوید، افغانستان زیر استعمار امریکا است و حضور امریکایی‌ها، هیچ تاثیری بر وضعیت مردم نداشته‌است.
او می‌افزاید: «فقر و بیکاری در اوج خود است، پول‌های کمک امریکا همه به جیب مافیا رفت، هیچ تاثیری بر وضعیت مردم نداشته‌است.»
اسدالله دیگر شهروند کابل نیز می‌گوید، امریکایی‌ها طی ۱۸ سال نتوانستند امنیت را تامین کنند. او در ادامه می‌گوید: «خارجی‌ها مردم بی‌گناه را بمباران کردند، کشتند، آن‌ها تا حالا نتوانستند امنیت پایگاه‌‌های‌شان را تامین کنند، امنیت مردم افغانستان را تامین نمی‌توانند.»
اسدالله می‌افزاید تا وقتی‌که جنگ استخباراتی امریکا و قدرت‌های رقیب‌اش در افغانستان پایان نیابد، امنیت تامین نخواهد شد.
مذاکرات صلح؛ خروج نیروهای امریکایی از افغانستان
امریکا در حال حاضر سرگرم مذاکره با طالبان برای دستیابی به یک توافقنامه صلح است. براساس آخرین تحولات از این مذاکرات، امریکا امضای توافقنامه صلح با طالبان را مشروط به کاهش خشونت از سوی آن گروه کرده‌است.
رسانه‌های امریکایی به تازگی گزارش دادند که در صورت امضای توافقنامه، هزاران سرباز خارجی افغانستان ترک خواهند کرد.
هنوز روشن نیست که پس خروج نیروهای خارجی از افغانستان که احتمال دارد قطع کمک‌های خارجی به کشور را نیز به همراه داشته‌باشد، افغانستان با چه سرنوشتی مواجه خواهد شد.
برخی‌‌ها نگران هستند که فرجام حضور نیروهای خارجی و امریکایی، همچون پیامد خروج شوروی‌ها، فروپاشی دولت و آغاز جنگ داخلی دیگری باشد.
