یک معامله و چند معادله؛ ناظران درباره توافق امریکا و طالبان چه میگویند؟
توافقنامه صلح امریکا و طالبان پس از ۱۸ ماه مذاکره نفسگیر سرانجام روز ۱۰ حوت سال جاری خورشیدی در دوحه؛ پایتخت قطر به امضا رسید. این سند را ملا عبدالغنی برادر به نیابت از طالبان و زلمی خلیلزاد به نمایندگی از امریکا امضا کردند. نمایندگان نزدیک به ۳۰ کشور و سازمان بینالمللی نیز در جریان امضای این توافقنامه حضور داشتند؛ اما هیچکس به نمایندگی از دولت، احزاب و اقوام افغانستان در آن حضور نداشت؛ درست همانگونه که در جریان ۱۸ ماه مذاکره، هیچ نمایندهای از افغانستان حتی در حد ناظر و مهمان هم دعوت نشد.
وزارت امور خارجه امریکا گفتهاست که این توافقنامه دو مورد محرمانه هم دارد که افشا نمیشود.
همزمان، واکنشها به این رویداد در افغانستان، اغلب آمیخته با ترس و هراس و نگرانی نسبت به آینده بودهاست. کنشگران سیاسی و اجتماعی در افغانستان، از یکسو به امریکا بیاعتماد اند و از جانب دیگر، نسبت به بازگشت امارت طالبان و قوانین سختگیرانه آن رژیم، بیم دارند.
خبرگزاری افق برای بازتاب بخشی از دیدگاههای نخبگان افغان، دغدغههای برداشتهای شماری از کارشناسان و فعالان سیاسی و مدنی افغان را درباره زوایای گوناگون این توافقنامه و پیامدهای آن پرسیدهاست.
بحث «امارت اسلامی» جدی است
عزیز رفیعی؛ فعال سیاسی و مدنی
نفس توافقنامه یک توافقنامه بسیار خوب است. من فکر میکنم میتواند زمینهساز یک صلح در افغانستان باشد و همچنین مشکلات موجود افغانستان را یک مقدار حل بکند؛ اما اینکه ملاحظاتی در مورد مسایل مربوط به خود تفاهمنامه (هم) از نقطهنظر محتوایی و هم از نقطه نظر شکلی وجود دارد این ابهاماتاش باید برطرف شود و در ضمن چگونگی نظام آینده افغانستان یک مقدار روشن گردد.
باور من این است که موضوع «امارت اسلامی» یک بحث جدی در کل توافقنامه خواهد بود. امیدوار هستم که مردم و نقش مردم افغانستان در آن مد نظر گرفته شود. مثلا چگونگی دولت، چگونگی نظام جدید، چگونگی آغاز تفاهمات و چگونگی برخورد با اسرای جنگی و زندانیان که به نحوی میتواند بالایشان تاثیرگذار باشد یا نه؛ چون یک بحث بسیار عمده این است که مسایل مربوط به جرایم جنگی و جنایات ضد بشری مطرح میشود که آیا حکومت افغانستان صلاحیت بخشش همچون مسایل را دارد و آیا واقعا اراده مردم افغانستان در اینجا میتواند سهیم باشد یا خیر؟
طالبان توان ادامه جنگ را ندارند
باور من این است که مذاکرات بینالافغانی بیشتر از مذاکرات میان امریکا و طالبان دوام خواهد داشت و تنها امیدواری بر این است که تمامی طرفهای درگیر جنگ به یک باور رسیدهاند که پیروزی از راه جنگ ناممکن است. تنها پیامی را که این مذاکرات و توافق برخاسته از آن نشان میدهد این است که تمامی طرفها از جنگ خسته شده و به این باور رسیدهاند که جنگ راه پیروزی نیست. حال این جنگ را اگر طالبان بر علیه ارتش افغانستان دوام بدهند از این طریق پیروز نمیشوند. طالبان هم دیگر توانایی ادامه جنگ را ندارند، جنگ برایشان فرسایشی شدهاست.
منافع امریکا و موفقیت طالبان
صالحمحمد سلجوقی؛ عضو پیشین پارلمان
موافقتنامه بین امریکا و طالبان بیشتر متکی به منافع ملی امریکا تنظیم شده و علاوه بر آن، طالبان توانستهاند به یک موفقیت بزرگ سیاسی دست پیدا کنند. آنچه در سند آمده به هیچ عنوان نمیتواند ثبات و صلح دایمی که به نفع جمهوریت در افغانستان باشد را تامین کند. هنوز گفتگوهای بینالافغانی آغاز نشده و میبینیم که استقبال طالبان از نتایج این گفتگوها به معنی تحویلگرفتن قدرت سیاسی در افغانستان است.
به هیچ عنوان در این سند موافقتنامه طالبان مکلف نشدهاند که برایند گفتگوهای بینالافغانی میتواند نتیجه مورد حمایت امریکا باشد؛ حال آنکه طالبان توانستهاند منافع خود را از طریق این موافقتنامه تضمین کنند و حضور خود را به حیث یک قدرت کلان سیاسی در تحولات افغانستان نشان دهند.
هنوز زود است که قضاوت کنیم که این سند میتواند به یک ثبات در کشور منتهی شود یا خیر. طرف امریکا نسبت به بیعلاقهگی خود برای ماندن در افغانستان و مبتنی بر منافع ملیاش آن را تصویب کرد و هنوز معلوم نیست که نتایج آن برای مردم افغانستان چه خواهد بود.
طالبان به نیابت از امریکا با تروریزم میجنگند؟
معروف جاهد هاشمی؛ تحلیلگر سیاسی
مسأله مهم، خروج نیروهای امریکایی از افغانستان است. اگر آنها طی ۱۴ ماه دیگر از کشور خارج شوند، مساله مبارزه با تروریزم که افغانستان در خط نخست با آن قرار دارد چه میشود؟ رییس جمهور ترامپ گفت که طالبان از این به بعد در مقابل تروریزم میجنگند؛ یعنی طالبان از جهادی که در ۱۸ سال گذشته میکردند تبدیل شوند به یک گروه نیابتی ایالات متحده امریکا که باید با تروریزم مبارزه کنند؟!
در این صورت نقش حکومت افغانستان در مبارزه با تروریزم چیست؟ اینها اختلاف نظرهایی است که شاید این مساله را پیچیدهتر میسازد. اینکه طالبان با تروریزم بجنگند از کجا تمویل مالی و نظامی میشوند؟
اگر به طالبان مشروعیت بیشتر داده شود سیاسیون افغانستان واکنش نشان میدهند و در آن صورت پیش از آنکه امریکا پایش را از منجلاب بیرون کند وارد یک منجلاب بزرگتر خواهد شد.
حکومت مستعمره
چیزی که خیلی پس از توافق صلح بحثبرانگیز شده مساله رهایی زندانیان طالبان از بند حکومت افغانستان است. طالبان بر اساس توافق با امریکا، حکومت افغانستان را به رسمیت نمیشناسند و میگویند که امریکا برایشان تعهد رهایی پنج هزار زندانیشان را دادهاست؛ ولی حکومت افغانستان گفت که هیچ نوع تعهدی در رابطه به رهایی زندانیان طالبان با امریکا انجام نداده و این از صلاحیتهای حکومت است و امریکا فقط نقش تسهیلکننده دارد.
ما متوجه میشویم که طالبان با امریکا یک نوع توافق را به امضا رساندهاند که بالاتر از صلاحیت ایالات متحده امریکا است. مثلا در خصوص رهایی زندانیان یا ایجاد حکومت اسلامی که در بند چهارم این توافقنامه ذکر گردیدهاست. در صورتی که افغانستان یک پیمان امنیتی با ایالات متحده امریکا دارد.
در کل توافقنامه صلح خیلی پیچیده است و فکر میکنم یا طالبان فریب خوردهاند و یا ایالات متحده امریکا بالاتر از صلاحیتهای خود تصمیمگیری کردهاست.
هیچ نوع قاعده حقوقی وجود ندارد که بر بنیاد آن، امریکا بتواند بهخاطر پروسه صلح افغانستان زندانیان طالبان را که بهخاطر ایجاد وحشت، ترور و قتل مردم بیگناه، زن و اطفال افغانستان زندانی شدهاند، رها کند. امریکا تنها تسهیلکننده این پروسه است نه اینکه در مورد سرنوشت مردم افغانستان و حاکمیت قانون تصمیم بگیرد.
اگر حکومت افغانستان به این خواست تن دهد به این معنی است که کاملا از حاکمیت سیاسی خود دست شسته و به ایالات متحده امریکا ثابت میسازد که یک حکومت مستعمره بوده و جایگاه طالبان را بیشتر قوی میسازد.
مطالب مرتبط:
- طالبان فاتح جنگ یا طالبان تشنه صلح؟
- جنگ و صلح افغانستان در قمار جمهوریخواهان
- سرنوشت جمهوریت، زیر سایه امریکا و امارات
- مصالحه با طالبان مسلح؛ قمار بزرگ امریکا
- آیا صلح امریکایی به جنگ افغانی پایان میدهد؟
- صلح با طالبان؛ امریکا میماند یا میرود؟
بروز اختلاف بر تشکیل هیأت مذاکرهکننده
ابعاد و واکنشهای این توافقنامه تا چند روز دیگر مشخص خواهد شد. شاید خیلی زود باشد که حد اقل یک هیات مذاکرهکننده شکل بگیرد و آنها رفته و پای میز مذاکره بنشینند؛ زیرا اختلافها تازه نمایان میشود؛ اختلافهایی که طی ۱۸ ماه گذشته بر جانب حکومت افغانستان وارد بود… من فکر میکنم تا مدتی این تنشها ادامه خواهد داشت و هیات مذاکرهکنندهای شکل نخواهد گرفت.
طالبان هیأت مذاکرهکنندهای را که قبلا فرستاده شدهبود، رد کردند. این گروه تصمیم خواهند گرفت که کدام هیأت را بپذیرد. میتوانیم بگوییم که واکنشها و تنشها هر روز زیادتر میشود.
در بخش خروج نیروهای امریکایی هم توافق امنیتی موجود است و ایالات متحده هم به موضعاش متعهد است. اگر طالبان نقضی بر این توافقنامه داشته باشند، ایالات متحده امریکا در کنار حکومت افغانستان است و اگر حکومت افغانستان خواسته باشد با این گروه دوباره وارد جنگ میشود.
همچنین ایالات متحده امریکا با گروه طالبان توافق کردهاست که همکاریهای اقتصادی را با «حکومت اسلامی» جدید افغانستان خواهد داشت که در واقع مبهم است. در حالی که افغانستان دارای یک نظام جمهوری است و از خود قانون اساسی دارد. آنچه خیلی مشکلساز است همین مساله است که ایالات متحده این را با طالبان به امضا رسانده، حال اینکه شیوه اجرایی این مساله از کجا میشود؟ آیا امریکا این صلاحیت حقوقی را دارد که نظام جمهوری را به اسلامی تبدیل بسازد؟ چنین چیزی وجود و امکان ندارد و هر زمانی که این مساله بیشتر مطرح شود به همان میزان تنشها بیشتر میشود.
امریکا با «امارت اسلامی» توافقنامه امضا کرد
غلامجیلانی زواک؛ آگاه مسایل سیاسی
در این توافقنامه با وجود آنکه میگویند امارت اسلامی را به رسمیت نمیشناسند؛ لیکن این توافقنامه با امارت اسلامی امضا شده که نوعی به رسمیتشناختن امارت اسلامی است؛ یعنی امریکا قبول میکند که با یک امارت اسلامی به توافق می رسد.
از جانب دیگر در بندهای دیگر از تشکیل یک حکومت نو حرف میزنند، «حکومت نو اسلامی»؛ اما تشکیل آن هیچ معلوم نیست که چگونه تشکیل خواهد شد. این یک خامی است که در آن وجود دارد و میتواند سبب مشکل شود.
همچنین در این توافقنامه مثلا در یک مورد ذکر شده که طالبان به کسانی که مخالف امریکا هستند، تروریستها و… پاسپورت و ویزه صادر نمیکنند؛ اجرای ویزه و پاسپورت مسؤولیت و صلاحیت دولتها است نه یک گروه سیاسی، فلهذا از متن آنطور معلوم میشود که امریکاییها با یک امارت اسلامی به معنی یک دولت اسلامی آن را امضا کردهاند.
زمانی که امریکاییها هم این حکومت را نادیده میگیرند در حقیقت به نوعی تایید موقف طالبان است؛ چون اگر امریکا این حکومت را نماینده مردم افغانستان و شریک استراتژیک خود بدانند چگونه ممکن است که حکومت افغانستان حتی تا زمان معاهده امضای توافق اصلا آگاه نبود؟ فقط زلمی خلیلزاد یکبار متن توافق را نشان دادهبود؛ آنهم به قول خود رییس جمهور برایش تسلیم نکردهبود. این نشان میدهد که اصلا این امریکا است که حکومت افغانستان را منزوی ساخته و نادیده گرفته و منحیث یک حکومت مشروع برای آن حیثیت قایل نیست.
چشمانداز آینده توافق صلح
این توافقنامه اگر به صورت درست و صادقانه اجرا شود، واقعا میتواند زمینهساز صلح در افغانستان شود؛ لیکن ابهامات زیادی هم وجود دارد و این ابهامات تشویشهایی را به وجود آوردهاست. مثلا مسؤولیت مبارزه با داعش، مسؤولیت حکومت افغانستان است؛ اما در مورد حکومت، روشنایی وجود ندارد که کدام حکومت؟ امریکا در امر مبارزه با تروریزم همکار حکومت افغانستان است و این چیزهایی است که یک نوع ابهام به وجود آوردهاست.