پارلمان غایب بزرگ مسایل ملی؛ نمایندگان کجا هستند؟
یکی از اصلیترین نمودهای دموکراسی در اکثر کشورهای دارای نظام دموکراتیک و مردمسالار، پارلمان است. در افغانستان اما از دور اول تاکنون که سال دوم دور هفدهم آن سه روز قبل از سوی رییس جمهوری افتتاح شد، جایگاه پارلمان بیشتر ناشناخته باقی ماندهاست. شکافهای ایجادشده در درون پارلمان و موضعگیری های ضد و نقیض نمایندگان، سران حکومت را بیشتر قادر به اعمال سیاستهای فردی، ساده و کمهزینه کرده و موجب غیبت پارلمان و نمایندگان آن در رویدادهای مربوط به مسایل کلان ملی مانند جنگ و صلح و انتخابات و تقسیم قدرت و… شدهاست؛ ادعایی که آگاهان سیاسی و شماری از اعضای پیشین این مرجع بر آن مهر تایید میزنند.
صلاحیتهای فاقد ضمانت اجرا
برخی از وکلای مردم در دورههای قبلی پارلمان با آنکه جایگاه و صلاحیت این مرجع را بلند و برخوردار از حمایت مردم میدانند؛ اما اعمال فشار از سوی رهبری حکومت و دستهای بیرونی را از عوامل اصلی ناکارآمدی آن توصیف میکنند.
شکیبا هاشمی؛ نماینده پیشین پارلمان به خبرگزاری افق میگوید: بر اساس قانون اساسی بعد از حکومت بیشترین صلاحیت را پارلمان دارد. هم در مسایل صلح، جنگ، تطبیق قوانین و حاکمیت قانون و هم در مساله حکومتداری خوب؛ اما اجراآت و اعمال این صلاحیتها در سطوح مختلف، خیلی پایین است.
گلرحمن قاضی؛ رییس پیشین کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی نیز معتقد است که چون نمایندگان مردم بر وزارتها و سایر ادارات صلاحیت نظارت دارند، باید در تطبیق قوانین جدیت به خرج دهند و صلاحیتشان را اعمال کنند؛ چون مشروعیت خود را دارند و حتی میتوانند در صورت تخطی، خواهان محاکمه رییس جمهور شوند؛ اما چنین نکرده و نمیکنند.
مطابق ماده چهارم قانون اساسی، در افغانستان حاکمیت به ملت تعلق دارد و ملت آن را به اشکال مستقیم و غیر مستقیم اعمال میکند که شکل مستقیم آن، انتخاب رییس جمهور است و شکل غیر مستقیم آن، نمایندگان ملت هستند که به دیگران رأی اعتماد یا عدم اعتماد میدهند.
تطبیق قانون
به گفته نجیب حیدری؛ استاد دانشگاه، نقش پارلمان در قانون اساسی افغانستان کاملا واضح است؛ اما متاسفانه در کشور تطبیق نمیشود و کارکرد پارلمان را هیچکس مد نظر نمیگیرد.
شکیبا هاشمی هم میگوید: برای کسانی که قانون را نقض میکنند باید محکمه خاص وجود داشتهباشد؛ اما از دوره پانزدهم تاکنون، نمایندگان مردم نتوانستهاند این محکمه را ایجاد کنند؛ چون فساد اداری به اوج رسیده، پول در هر جایی توزیع میشود و به همین خاطر مردم افغانستان در مقایسه با اتباع کشورهای دیگر به پارلمان احترام ندارند.
به باور وی، قوانینی که از سوی پارلمان تصویب و توسط ریاست جمهوری توشیح میشود، با تاسف که از سوی خود مجریان قانون و سران حکومت عملی نمی شوند و به آن تمکین نمیشود.
گلرحمن قاضی هم میگوید که همواره قانون از سوی رییس جمهور و وکلای مردم عملی نشدهاست. وضعیت بحرانی کشور کاملا واضح است و نیاز است نمایندگان مردم در مسایل مهم کشوری نقش اساسی داشتهباشند.
پارلمان و گفتگوهای صلح
پس از گفتگوهای طولانی و امضای توافقنامه آوردن صلح میان امریکا و طالبان در قطر، رییس جمهور اشرفغنی در سخنرانیاش در مراسم افتتاح سال دوم دور هفدهم پارلمان از نمایندگان خواست که برای گفتگوهای صلح پنج نمایندهشان را معرفی کنند. اکنون برخی از اعضای پیشین مجلس خواست رییس جمهور و تعیین تعداد افراد برای تشکیل هیأت مذاکرهکننده را نوعی «وضع محدودیت» برای نمایندگان عنوان میکنند.
شکیبا هاشمی اعتقاد دارد که پارلمان امروزی به صورت قطع نمیتواند تاثیری بر گفتگوهای صلح داشتهباشد، حتی حکومت نمیتواند نقشی مستقیم در آن بازی کند؛ چون صلح میان امریکا و طالبان است؛ در غیر آن در قانون به گونه واضح تصریح شده که پارلمان در مسایل صلح و تصمیمگیریها، نقش اساسی دارد.
او میگوید: «ما شاهد نقش پارلمان عراق و ایران پس از جنگها و کشتهشدن قاسم سلیمانی بودیم؛ ولی پارلمان کشور از چنین موقفی بیبهره است. در ارتباط به مسایل صلح حتی یکروز هم در پارلمان بحث صورت نگرفتهاست و آجندای خاصی هم در مورد صلح نداشتهاست.»
به گفته این عضو پیشین مجلس نمایندگان، کمیسیونهای امنیت داخلی، امور دفاعی، امور بینالمللی و همچنین کمیسیون تقنین باید دور هم مینشستند و به رییس جمهوری طرح میدادند تا جایگاه آنها مشخص میشد.
محبوبه حقوقمل؛ کارشناس حقوقی هم بر این باور است که پارلمان برای گفتگوهای صلح باید طرح ارائه میکرد؛ نه اینکه رییس جمهور از آنها خواهان معرفی پنج تن میشد.
حکومتداری و مداخلات خارجی
با آنکه از دید آگاهان و وکلای پیشین پارلمان نقش «خانه ملت» در نظارت بر کارکردها و سیاستهای حکومت و نحوه حکومتداری برجسته و مهم است؛ اما آنها وکلای دوره هفدهم مجلس را بیشتر به «خاموشی» و «تطمیعشدن» متهم میکنند.
شکیبا هاشمی باورمند است که حکومت میخواهد پارلمان را در نظر مردم بد جلوه دهد و به همین دلیل نه در دورههای پانزدهم و شانزدهم و نه هم در دور هفدهم هیچ اثر تاثیرگذاری نه در حکومتداری خوب، نه در صلح و نه در جنگ و نه هم در مداخله کشورهای بیرونی نداشتهاست.
به گفته وی، نمایندگان مردم بیشتر در وزارتخانهها درگیر مسایل پروژه و معاملات اند تا درد و مشکلات مردم.
این در حالی است که نخستین جلسه مجلس نمایندگان در سال دوم دور هفدهم برای انتخاب اعضای هیأت اداری، بینتیجه پایان یافت و این امر، نگرانیها درباره تکرار تجارب پیشین و بروز تنشهای طولانی برای احراز کرسیهای اداری این نهاد میان نمایندگان و غفلت آنها از وظایف و مسؤولیتهای سنگین شان در قبال مسایل مهم ملی را دوباره برمیانگیزد.