داعش در مرز تاجیکستان، سایه ترس بر آسیای مرکزی
با وجود تسلیمشدن یا دستگیری شمار زیادی از اعضا، رهبران، فرماندهان و خانوادههای داعشی در افغانستان، هنوز خطر این نیرو برای امنیت و ثبات منطقه از میان نرفتهاست. این خطر به ویژه در پی انتشار گاه به گاه گزارشهایی درباره ادامه فعالیتهای پرسشبرانگیز داعش در مناطق شمالی افغانستان، تشدید میشود.
به تازگی «پیمان امنیت جمعی» که روسیه و کشورهای آسیای میانه اعضای آن هستند، درباره گسترش فعالیتهای گروههای تروریستی از جمله داعش در مرز میان افغانستان و تاجیکستان هشدار دادهاست.
استانیسلاف زاس؛ دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی گفتهاست که فعالیت گروههای تروریستی در مناطق مرزی افغانستان و تاجیکستان در حال افزیش است.
او تاکید کرده که این سازمان در راستای مبارزه با این فعالیتها و تقویت مرز مذکور اقدامات مختلفی را آغاز کردهاست.
مناطق مرزی افغانستان با کشورهای آسیای میانه همواره نگرانیهایی را درباره بدلشدن این مناطق به پناهگاههای گروه داعش و تهدید روسیه و کشورهای عضو سازمان امنیت جمعی از طریق آن، در پی داشتهاست. روسیه نیز بارها نسبت به فعالیت داعش در شمال افغانستان هشدار دادهاست.
دبیر کل سازمان پیمان امنیت جمعی همچنین از برنامه این سازمان جهت برگزاری تمرینات مشترک گسترده در مرزهای تاجیکستان خبر داد.
تاجیکستان در سال گذشته میلادی همچنین میزبان تمرینات نظامی مشترک سازمان پیمان امنیت جمعی تحت عنوان «برادری شکستناپذیر» بود.
موضع تازه دبیر کل پیمان امنیت جمعی نشان میدهد که توسعه تروریزم از طریق فعالیتهای رو به گسترش داعش و شبکههای همپیمانش در حاشیههای مرزی شمال افغانستان، همچنان به مثابه یک تهدید بالقوه بر امنیت آسیای مرکزی سایه انداختهاست.
این نگرانی، ریشه در چند عامل مهم دارد. نخست اینکه داعش بهطور پرسشبرانگیزی در شمال افغانستان، هستهگذاری میکند و عمدتا حواشی مرزی افغانستان با آسیای میانه را هدف گرفتهاست.
این امر به این نگرانی دامن میزند که حامیان راهبردی داعش، از این نیرو برای توسعه تروریزم به آسیای مرکزی و از آن طریق به روسیه و چین، بهرهبرداری میکنند. قدرتهایی مانند روسیه در این باره نسبت به سازمانهای اطلاعاتی غربی، مظنون هستند.
موضوع دیگری که به نگرانی همسایگان شمالی دامن میزند، این است که هیچگونه مبارزه هدفمند و سازمانیافتهای با داعش در افغانستان صورت نمیگیرد. این وضعیت به ویژه نسبت به ولایتهای شمالی و نوار مرزی افغانستان با جمهوریهای آسیای میانه، جدیتر است.
این امر، بدون شک، موجب بروز شک و پرسشهایی درباره پروژه داعش در افغانستان و هدف از توسعه آن به مناطق شمالی ایجاد میکند و بر گسترده هراس همسایگان از این نیرو و اهداف پشت پرده آن میافزاید.
سیاست نامشخص دستگاههای امنیتی و قضایی دولت افغانستان نسبت به رهبران، فرماندهان و اعضای بازداشتشده داعش، دیگر مسألهای است که دیگران را درباره چگونگی مبارزه با این گروه در افغانستان، نگران میکند.
در حال حاضر، افزون بر اسلم فاروقی؛ رهبر شاخه «خراسان» داعش، صدها نیروی دیگر آن گروه در زندانهای دولت افغانستان به سر میبرند؛ اما هیچیک از آنان تاکنون محاکمه و مجازات نشدهاند.
سربازگیری، نفوذ ایدئولوژیک و کارزار تبلیغاتی داعش در میان مسلمانان آسیای مرکزی به منظور شناسایی و جذب نیروهای رادیکال هم خطر حضور داعش در شمال افغانستان برای امنیت آسیای مرکزی را دوچندان میکند. گفته میشود در حال حاضر، صدها نفر از اتباع کشورهای مختلف آسیای میانه در ارتش چندملیتی داعش، حضور و عضویت دارند. شماری از آنها حتی با خانوادههای شان به داعش پیوسته و در جنگهای بزرگ خاور میانه نیز شرکت داشتهاند.
نکته دیگر اینکه داعش یک شبکه گسترده از همکاری را با گروههای تروریستی محلی ایجاد کردهاست و از این الگو برای برافراشتن پرچم «خلافت» در قلمروهای تازه، بهره میگیرد. این سیاست در آسیای مرکزی هم دنبال میشود و جریانهای افراطگرای محلی که در پی تضعیف القاعده به دنبال حامیان بزرگ هستند، ممکن است به سادگی جذب داعش شوند.
در این میان، افزون بر آمادگی نظامی پیمان امنیت جمعی برای ایجاد یک جبهه قدرتمند در برابر خطر رخنه و نفوذ داعش به آسیای مرکزی، روسیه به عنوان حامی و متحد راهبردی جمهوریهای آسیای میانه نیز شدیدا در تلاش است تا راههایی را برای تضعیف داعش در افغانستان پیدا کند. یکی از این راهها توسعه ارتباطات مسکو با طالبان است.
روسیه امیدوار است که با استفاده از قدرت طالبان، داعش را در افغانستان، زمینگیر کند و اجازه ندهد که این نیرو طرح خود برای توسعه تروریزم به آسیای میانه را عملیاتی سازد.
با این وجود، آنچه از کارآمدی این سیاست میکاهد، تردیدها درباره خصومت ادعایی میان طالبان و داعش است. گفته میشود داعش و طالبان علیرغم اختلاف نظرهای سیاسی و ایدئولوژیک در پشت پرده وسیعا با همدیگر همکاری میکنند. بر بنیاد یافتههای منابع امنیتی افغانستان، شبکه حقانی که از متحدان طالبان به حساب میآید، برای تسهیل این همکاری، میانجیگری میکند. به احتمال قوی، این طرح در ابعاد بزرگتر از سوی سازمان جاسوسی پاکستان، رهبری میشود.
اخیرا امنیت ملی افغانستان، مهرههایی را دستگیر کرد که گفته میشد به عنوان رابط و حلقه وصل میان طالبان، داعش و شبکه حقانی کار میکردند.
از سوی دیگر، گزارشهایی وجود دارد حاکی از اینکه داعش، طالبان، القاعده، ارتش ترکستان شرقی که یک گروه تجزیهطلب وابسته به اویغورهای سین کیانگ چین است و برخی جنبشهای افراطی در ازبکستان و تاجیکستان در ولایت بدخشان افغانستان در یک همزیستی صلحآمیز زندگی و همکاری میکنند و این امر، خطر توسعه تروریزم از طریق شمال افغانستان به آسیای میانه را چندینبرابر تشدید میکند.
با این حساب، روسیه و همپیمانان سنتیاش در آسیای مرکزی، راه دشواری برای مبارزه با تروریزم و جلوگیری از نفوذ داعش به فراسوی مرزهای شمالی افغانستان در پیش دارند.