طالبان و خطر شکست صلح مسلحانه؛ گزینههای حکومت چیست؟
تلاشهای فشرده به منظور زمینهسازی برای آغاز مذاکرات داخلی میان دولت و طالبان، شدت یافتهاست؛ اما هنوز هیچ اطمینانی درباره شروع این گفتگوها در آینده نزدیک وجود ندارد؛ زیرا خشونت و خصومت، مثل گذشته استمرار یافته و تعهد به صلح از سوی دوطرف به ویژه طالبان، مشهود نیست. سرور دانش؛ معاون دوم ریاست جمهوری میگوید که طالبان به تعهداتشان در برابر صلح پایبند نیستند و خشونتها را افزایش دادهاند. او هشدار میدهد که در صورت ادامه این خشونتها حکومت از هر گزینهای برای دفاع از مردم استفاده خواهد کرد.
آقای دانش روز چهارشنبه، ۱۱ سرطان گفت در صورتی که طالبان به جنگ، حملات تروریستی و کشتار افراد بیگناه ادامه دهند، حکومت مجبور خواهد شد تا تعهداتش در زمینه صلح را مورد تجدید نظر قرار دهد.
معاون دوم ریاست جمهوری گفت که گروه طالبان و حامیانشان باید بدانند که با تشدید خشونت هرگز به اهدفشان نمیرسند. او افزود: «در صورتی که طالبان به کشتار مردم بیگناه ادامه دهند، حکومت افغانستان نیز برای دفاع از کشور و حمایت از مردم از هر گزینهای استفاده خواهد کرد.»
این در حالی است که اخیرا حملات طالبان بر بخشهایی از کشور افزایش یافتهاست. حکومت اعلام کرده که در این حملات بیشتر غیر نظامیان قربانی شدهاند.
حکومت پیش از این نیز بارها مواضع مشابه اتخاذ کرده و به طالبان نسبت به تشدید لجامگسیخته خشونتهای مرگبار هشدار دادهاست؛ اما در عمل، اتفاق ویژهای رخ نداده و شاید بر بنیاد همین وضعیت بوده که طالبان نیز هیچگاه تهدیدها و هشدارهای حکومت را جدی نگرفته و همچنان به خشونتهای برهنه و بیمهارش ادامه دادهاست.
با این وجود، اکنون نشانههایی وجود دارد که بر اساس آن میتوان پیشبینی کرد که حکومت مایل است پاسخ خشونتهای طالبان را با خشونت بدهد و به این ترتیب، چشمانداز پیش روی صلح با طالبان، بیش از پیش در هالهای از ابهام قرار خواهد گرفت.
آزادی زندانیان
آنگونه که سخنگوی شورای امنیت ملی، گزارش داده، حکومت تاکنون نزدیک به ۴ هزار زندانی طالبان را آزاد کردهاست. این میتواند گام بزرگی در مسیر آغاز مذاکرات صلح باشد. طالبان اما همچنان تأکید میکنند که تا آزادی کامل همه ۵ هزار زندانی آن گروه، حاضر به آغاز مذاکرات نیستند.
از سوی دیگر، به نظر میرسد که روند آزادی زندانیان در آخرین مرحله به دلیل اختلاف دوطرف بر سر مهرههایی که باید آزاد شوند یا نشوند، دچار بنبست خواهد شد و این امر نیز زمان شروع مذاکرات را به تأخیر رو به رو خواهد کرد. به هر حال، هنوز بیش از یکهزار زندانی دیگر طالبان باید آزاد شوند؛ آماری که اگر مشمول فرماندهان خطرناک، حامیان بزرگ مالی و مغزهای متفکر قدرت نظامی طالبان نباشد، صرف تکمیل سقف ۵ هزار زندانی نمیتواند قناعت و موافقت سران طالبان برای آغاز مذاکرات را فراهم کند.
خشونت در برابر خشونت
اگر روند آزادی زندانیان بر بنیاد فهرستی که امریکا و طالبان بر آن توافق کردهاند، تکمیل شود، عملا دست حکومت از ارزشمندترین کارتاش در مذاکرات صلح، خالی خواهد شد؛ بنابراین، کابل برای خریدن زمان و به بنبست کشاندن روند صلح مورد نظر امریکا و طالبان، باید گزینههای دیگر را امتحان کند. یکی از این گزینهها خشونت در برابر خشونت است.
هشدار سرور دانش را شاید بتوان در همین چارچوب قرار داد. این هشدار با وجود آنکه آقای دانش از صلاحیت تصمیمگیری کافی به خصوص در زمینه مسایل کلان کشور برخوردار نیست؛ اما به عنوان ابراز موضع تلویحی عناصر تصمیمساز، میتواند حایز اهمیت محسوب شود.
تاکتیک خشونت در برابر خشونت حکومت، طالبان را هم به سازماندهی و اجرای عملیاتهای تلافیجویانه بیشتر ترغیب خواهد کرد. به این ترتیب، صلح از مدار خارج میشود و جنگ، جایگزین آن میگردد.
حمله هوایی اخیر نیروهای ارتش در شمال افغانستان بر یک اجتماع مهم طالبان که در آن گفته میشود معاون وزیر دفاع خودخوانده آن گروه هم شرکت داشته، یکی از نشانههای تاکتیک خشونت در برابر خشونت به شمار میآید. حکومت اگر بخواهد میتواند به سادگی ماشین جنگی طالبان را آماج قرار دهد و از این طریق، به خشونتهای جنونآمیز آن گروه دامن بزند.
به نظر میرسد که امریکا هم از تصمیم حکومت، آگاه شده و به همین دلیل، فشارهای خود بر طالبان را به منظور کاهش خشونت، بیشتر کردهاست؛ فشارهایی که در گفتگوی اخیر پومپئو با ملا برادر رسما به آن اذعان شد.
شکست صلح مسلحانه
طالبان عزم داشتند که از راه صلح با امریکا و تشدید جنگ علیه دولت بتوانند به هدف خود یعنی صلح مسلحانه دست پیدا کنند؛ اما موفقیت این تاکتیک، نیازمند زمان بیشتری است؛ زمانی که پس از خروج کامل نیروهای خارجی و خالیشدن کامل عقبه استراتژیک دولت افغانستان فراخواهد رسید؛ اما امریکا به دلیل اهداف انتخاباتی ترامپ، زمان زیادی برای صبر کردن ندارد و میخواهد هرچه زودتر صلح دوحه، عملیاتی شود تا رأیدهندگان امریکایی آثار و فواید اقتصادی و تبلیغاتی آن را روی زندگی خود ببینند و تحت تأثیر تماشای بازگشت نظامیانشان به خانه به ترامپ رأی بدهند.
از سوی دیگر، حکومت هم تا زمانی که از حمایت غرب برخوردار است و نیروهای خارجی در کشور حضور دارند، میتواند خشونت را با خشونت پاسخ دهد و بر این اساس، راهبرد صلح مسلحانه طالبان را به شکست بکشاند.
این تغییر تاکتیک حکومت، دستکم یکی از این دو پیامد سودمند را به همراه دارد: یا طالبان را به اعمال خشونتهای بیشتر وامیدارد و به این ترتیب، حکومت میتواند با خریدن زمان، صلح را تا پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا عقب بیاندازد تا اگر ترامپ شکست خورد، صلح او با طالبان هم شکست بخورد، و یا طالبان از خشونت دست میکشند و به این ترتیب، بازهم حکومت که از راه زور، طالبان را وادار به عقبنشینی کرده، میتواند در میز صلح، امتیازهای بیشتری بگیرد و از موضع قدرت، مذاکره کند.