نگاه نگران همسایگان شمالی به صلح امریکا – طالبان
همسایگان شمالی افغانستان در طول ۲۰ سال گذشته، جایگاهی راهبردی و تعیینکننده در منظومه سیاست خارجی کشور نداشتهاند. دلیل این امر، تا حدود زیادی به نفوذ روسیه بر این کشورها برمیگردد. در حالی که در کابل یک دولت مورد حمایت سیاسی و نظامی غرب، کار میکند، جمهوریهای آسیای مرکزی علیرغم کسب استقلال سیاسی، همچنان حیاط خلوت و عمق استراتژیک روسیه محسوب میشوند و بخشی جداییناپذیر از بلوک شرق به شمار میروند.با این وجود، در سالهای اخیر دستکم به لحاظ اقتصادی، ظرفیتهای سودآور و منافع وسوسهانگیزی که در آسیای مرکزی و همسایگان شمالی افغانستان برای تحقق برنامههای رییس جمهور غنی برای تبدیل کشور به چهارراه ترانزیتی آسیا و نمودار اتصال منطقهای وجود دارد، اهمیت همسایگان شمالی در دستگاه دیپلماسی افغانستان را هم افزایش دادهاست.
به دنبال کلیدخوردن پروژه صلح با طالبان و رویکردها و منافع متفاوت و گاه متعارض جمهوریهای آسیای میانه در این زمینه، توجه کابل به این کشورها به نحو قابل توجهی، بیشتر شدهاست.
اخیرا حنیف اتمر؛ سرپرست وزارت امور خارجه به تاجیکستان سفر کرد تا مقدمات دیدار قریبالوقوع اشرفغنی به دوشنبه را فراهم کند؛ اما پیش از آنکه آقای غنی راهی تاجیکستان شود، زلمی خلیلزاد؛ نماینده ویژه امریکا برای صلح افغانستان به دوشنبه رفت و با امامعلی رحمان؛ رییس جمهوری این کشور درباره صلح افغانستان گفتگو کرد.
در این دیدار در مورد ابعاد مختلف وضعیت کنونی در افغانستان، به ویژه روند مذاکرات صلح بینالافغانی، همچنین مسائل مهم منطقهای و جهانی بحث و گفتگو شدهاست.
رییس جمهوری تاجیکستان تاکید کرده که روند توسعه افغانستان و پیشبرد روابط چندوجهی با این کشور همیشه در مرکز توجه «دوشنبه» قرار دارد.
او افزوده که تاجیکستان از موضع دولت افغانستان در زمینه تامین امنیت و صلح و ثبات پشتیبانی میکند و تصریح کرده که از مذاکرات بینالافغانی که به این منظور صورت میگیرد، استقبال میکند.
بر بنیاد اعلام دولت تاجیکستان، دوطرف در این دیدار بر ضرورت تحکیم و تقویت همکاری در زمینه مبارزه مشترک علیه خطر و تهدیدهای معاصر مانند تروریزم، افراطگرایی، قاچاق مواد مخدر و سایر جرایم سازمان یافته فراملی تاکید کردهاند.
سفر آقای خلیلزاد به دوشنبه نشانگر آن است که واشنگتن هم متوجه تغییر نگاه راهبردی کابل نسبت به همسایگان شمالی شده و تلاش دولت افغانستان برای نزدیکشدن به بلوک کشورهای مخالف طالبان، موجب هراس و نگرانی واشنگتن شدهاست.
آقای خلیلزاد که عملا در زمین طالبان بازی میکند تا خود را معمار و قهرمان «صلح» معرفی کند و مانع از شکست تلاشها و مبارزاتش برای «صلح» با آن گروه شود، پیش از سفر اشرفغنی راهی دوشنبه شده تا برنامههای کابل برای ترغیب تاجیکستان به حمایت از مواضع سیاسی خود در برابر طالبان، امریکا و صلح آنها را خنثی سازد.
با این وجود، تصور نمیشود که این تلاشها راه به جایی ببرد؛ زیرا تاجیکستان، برخلاف کشورهایی مانند ازبکستان و ترکمنستان، هیچگونه منفعتی در بازگشت طالبان به قدرت ندارد. در زمان استقرار رژیم طالبان، دوشنبه از حامیان قدرتمند جریانهایی موسوم به «مقاومت» ضد طالبان بود. این گروهها که به «ائتلاف شمال» شهرت داشتند، از نظر قومی، زبانی و ایدئولوژیک، با تاجیکهای آنسوی مرز، اشتراکات گسترده دارند و به نظر میرسد که پیوند آنان با تاجیکستان برای مقابله با طالبان، فرای منافع سیاسی و امنیتی دولت دوشنبه بوده، و این امر، سبب شده که تاجیکستان همواره حامی این گروهها و جریانها در معادلات سیاسی و قومی افغانستان باشد؛ چیزی که به خودی خود، دوشنبه را در برابر طالبان قرار میدهد.
نکته دیگر، نگرانیهای گسترده همسایگان شمالی به طور عموم، و مقامات تاجیک به صورت خاص، از شیوع اندیشههای رادیکال و افراطگرایانه مذهبی در درون مرزهای ملی خود است. آنها میدانند که قدرتگیری یک جریان افراطگرا و متهم به حمایت از تروریزم در افغانستان، امنیت ملی همسایگان شمالی افغانستان را نیز تهدید میکند، مرزها را بیثبات میکند و موجب گسیل کاروانهای قاچاق مواد مخدر و باندهای مسلح مافیایی به سمت آسیای میانه میشود.
بر این اساس، کابل و همسایگان شمالی اگرچه طی ۲۰ سال گذشته، روابطی عادی داشتهاند و هرگز متحدان استراتژیک همدیگر نبودهاند؛ اما تهدید مشترکی به نام طالبان و قماری که امریکا با آن گروه میزند، به ناگزیر آنان را متحد میکند و از این منظر، سفر خلیلزاد به دوشنبه، تلاش او برای پاسخ به نگرانی و هراس این کشورها درباره بازگشت طالبان به قدرت و جلب حمایتشان از پروژه صلح امریکا- طالبان است؛ چیزی که با تأکید مقامات تاجیک بر حمایت از مواضع کابل در این باره، دستکم در حال حاضر، موفقیتآمیز ارزیابی نمیشود.