جایگاه ایران در دیپلماسی منطقه‌ای طالبان
روابط ایران و طالبان همواره پیچیده و پرفراز و فرود بوده‌است. طالبان در اوج قدرت خود، زمانی که مزار شریف؛ یکی از پایگاه‌‌های استراتژیک نیروهای شبه نظامی مجاهدین مورد حمایت ایران را اشغال کردند، ۸ دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی را کشتند. ایران در واکنش به آن رویداد، طالبان را تهدید به حمله نظامی کرد و با استقرار ۲۰۰ هزار نیروی نظامی در مرز دو کشور، این تهدید را تشدید نمود؛ اما در نهایت، حمله‌ای رخ نداد و مأموریت نیروهای ایرانی نیز از حمله به افغانستان و سقوط رژیم طالبان به مبارزه با مواد مخدر تغییر پیدا کرد.
پس از سقوط طالبان و استقرار نیروهای نظامی غربی در افغانستان، ایران تلاش کرد تا روابط خود را با دولت جدید افغانستان، بهبود و توسعه بخشد و اگرچه عضو ائتلاف نظامی به رهبری امریکا علیه طالبان نبود؛ اما در بازسازی افغانستان مشارکت کرد و روابط خود در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با کابل را گسترش داد.
با این حال، در سال‌های اخیر به ویژه پس از گسترش دامنه ناامنی‌‌‌ها در ولایت‌های غربی افغانستان، اتهام‌هایی از سوی مقام‌های داخلی و خارجی مبنی بر حمایت ایران از طالبان هم مطرح شده‌است؛ اتهام‌هایی که به ویژه با آغاز کار عملیاتی پروژه‌های بزرگ ساخت سد توسط دولت مرکزی افغانستان در چارچوب راهبرد مدیریت آب‌های سرزمینی کشور، موضوعیت بیش‌تری پیدا کرد؛ اما تهران آن را قویا رد کرده و دولت افغانستان و قدرت‌های خارجی نیز شواهد محکمی برای اثبات و احراز آن ارائه نکرده‌اند.
با این وصف، پس از آن‌که روند صلح افغانستان کلید خورد، ایران به رغم آن‌که زیر فشار حد اکثری دولت امریکا قرار داشت و از دایره باز‌ی‌های مربوط به صلح و جنگ افغانستان بیرون مانده‌بود، ارتباطات خود با طالبان را به طور رسمی گسترش داد و در همین چارچوب تاکنون هیأت سیاسی طالبان، چندین بار به تهران سفر کرده‌است.
در ادامه همین مراودات و ارتباطات، هیات طالبان به رهبری ملا برادر؛ معاون سیاسی و رئیس دفتر این گروه در قطر به دعوت رسمی دولت ایران، بار دیگر به تهران سفر کرده‌است.
وزارت خارجه افغانستان هم گفته که ایران درباره سفر هیأت طالبان، افغانستان را مطلع کرده بود.
به گفته وزارت خارجه، هدف از سفر هیأت طالبان به ایران این است که جانب ایران، افزون بر شرح دیدگاه‌های خود، طالبان را در مورد موجودیت اجماع منطقه‌ای در خصوص تأمین آتش‌بس فوری، دستیابی به یک توافق جامع صلح در چارچوب نظام جمهوری و حفظ ارزش‌های قانون اساسی افغانستان، آگاه سازد.
وزارت خارجه افزوده که ایران همچنین می‌خواهد اطمینان حاصل کند که افغانستان پسامنازعه بار دیگر به‌پایگاه امن «گروه‌های تروریستی» مبدل نخواهد شد و همچون مرکز اتفاق و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باقی خواهد ماند.
محمد نعیم؛ سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر گفته که «روابط دو کشور»، وضعیت مهاجران افغان و شرایط فعلی سیاسی و امنیتی افغانستان و منطقه موضوعات مورد بحث در این سفر خواهد بود.
همان‌گونه که دیده می‌شود میان آنچه وزارت امور خارجه افغانستان مطرح کرده و آنچه از سوی سخنگوی دفتر سیاسی طالبان، عنوان شده، درباره اهداف سفر جاری هیأت طالبان به تهران، روایت‌های شدیدا متفاوتی وجود دارد.
مطالب مرتبط:
- ایران و طالبان؛ از آرایش جنگی تا دیپلماسی دوستی
- ایران و طالبان؛ دشمنی و دوستی ناپایدار
- تسلیحات ایرانی در دست طالبان؛ ادعای واشنگتن، سکوت کابل
- افغانستان، طالبان ایرانی و صلح امریکایی
- ارتباط ایران و طالبان؛ از ادعا تا واقعیت
به نظر می‌رسد که بخشی از این تناقض ناشی از بازی دوگانه ایران میان دولت کابل و طالبان است. چندی پیش محمدجواد ظریف؛ وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که از نظر این کشور به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل متحد، طالبان همچنان یک گروه «تروریستی» محسوب می‌شود؛ اما طالبان به این موضع واکنش منفی نشان دادند.
سفر اخیر اما نشان می‌‌دهد که روابط دوطرف فرای رابطه یک گروه «تروریستی» با یک کشور عضو سازمان ملل است.
ایران در دیپلماسی منطقه‌ای طالبان، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا این گروه می‌‌داند که تهران همچنان بر بسیاری از گروه‌های سیاسی، قومی و مذهبی در افغانستان، نفوذ دارد و این نفوذ میتواند به عنوان بخشی از معامله میان دوطرف برای تسهیل فرایند بازگشت طالبان به قدرت، مورد استفاده قرار بگیرد.
از سوی دیگر، ایران در تقابل با امریکا قرار دارد و طالبان با راه‌اندازی یک بازی دوگانه می‌خواهند به طور غیر مستقیم به دولت جدید امریکا پیام بدهند که اگر توافق دوحه شکست بخورد، دشمنان ایالات متحده آماده‌اند تا با توسعه روابط خود با طالبان، جای خالی امریکا را پر کنند و به این ترتیب، قدرت و نفوذ آن گروه بدون امریکا هم حفظ خواهد شد.
نکته سوم، تأکید طالبان بر کسب مشروعیت سیاسی از طریق برقراری مراودات دیپلماتیک با کشورهای مؤثر منطقه است و ارتباط با ایران هم میتواند به این مهم کمک معتنابهی بکند. این مهم به طالبان امکان می‌‌دهد تا دایره مانور خود را در ابعاد فرامرزی به مثابه یک بازیگر سیاسی گسترش دهند؛ چیزی که هم تراز قدرت آن گروه را در مذاکرات صلح بالا می‌برد و هم جایگاه آن را در معادلات داخلی و کارزار کسب امتیاز در جنگ قدرت، تقویت می‌کند.
به این ترتیب، ایران در دیپلماسی منطقه‌ای طالبان، جایگاهی شاخص دارد و به نظر می‌رسد که هردو طرف، اهمیت این ارتباط را به خوبی دریافته و از مواضع خصومت‌آمیز پیشین، فاصله گرفته‌اند.
