افغانستان جدید؛ بازنده‌ها و برنده‌ها

شکی نیست که در این میان، بازنده‌های اصلی پیروزی طالبان در افغانستان، غرب، ناتو و ایالات متحده هستند. با این حال هنوز مشخص نیست که قدرت‌های مخالف سلطه غرب بر افغانستان آیا به راستی برنده این بازی شده‌اند یا نه؛ زیرا ابهام درباره آینده سیاسی و امنیتی افغانستان، برنده‌بودن قطعی آنان در این بازی را با چالش مواجه می‌کند. ضمن آن‌که درباره استراتژی بعدی قدرت‌های غربی در قبال افغانستان هم ابهام‌ها و پرسش‌هایی وجود دارد. حمله خونین اخیر در میدان هوایی کابل که به داعش نسبت داده شد و پس از آن، تحرکات هوایی ایالات متحده که از جمله به کشته‌شدن چندین غیرنظامی در کابل پایتخت انجامید، معادلات امنیتی کشور را پیچیده‌تر کرده و پرسش‌ها درباره چشم‌انداز ماموریت ضد تروریزم ایالات متحده را افزایش داد.افغانستان جدید؛ افغانستانی که طالبان نیروی فاتح و غالب و بی‌رقیب آن محسوب می‌شود. این واقعیتی است که جهان را در برابر چالشی تازه قرار داده‌است.بسیاری از کشورها هنوز موضع روشنی درباره افغانستان ندارند؛ زیرا نمی‌دانند که آنچه رقم خورد با آنچه رقم خواهد خورد چه نسبتی خواهد داشت.

فرار اشرف‌غنی؛ رئیس جمهوری مورد حمایت غرب و فروپاشی دولت کابل که زمینه‌ساز سقوط پایتخت به دست طالبان شد، قدرت‌های غربی را در شوک و شگفتی فروبرد.

بسیاری از آن‌ها اذعان کرده‌اند که انتظار نداشتند به این زودی کابل فروبپاشد و طالبان قدرت را در اختیار بگیرند.

برای قدرت‌هایی که با طالبان ارتباط داشتند و از آن‌ها حمایت می‌کردند اما این رویداد چندان هم غیر منتظره نبود؛ زیرا آن‌ها به همین دلیل از طالبان پشتیبانی می‌کردند و انتظار داشتند که به زودی پیروزی‌ بزرگ از راه برسد و با خروج کامل نیروهای غربی، افغانستان جدید متولد شود.

این هدف اکنون برآورده شده؛ اما هیچ چیزی درباره آینده مشخص نیست.

طالبان برای ایجاد یک سازوکار سیاسی جدید با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. آن‌ها تاکید می‌کنند که خواستار ایجاد دولتی همه‌شمول اند؛ زیرا هیچ گروهی به تنهایی قادر به حکومت‌کردن بر افغانستان نیست؛ تجربه‌ای که به نظر می‌رسد از دوره اول حاکمیت امارت اسلامی آموخته‌اند و این بار نمی‌خواهند آن را تکرار کنند.

ایجاد دولت جدید اما ساده نیست؛ زیرا مدعیان زیادی هستند که خواستار سهمی قابل توجه در ساختار سیاسی تازه اند.

همین اکنون پنجشیر که در طول ده‌ها سال گذشته، منطقه ممنوعه نیروهای مسلط بر افغانستان بوده به پناهگاه امن رهبران ضد طالبان و عناصر فراری دولت فروپاشیده اشرف‌غنی تبدیل شده‌است. آن‌ها می‌گویند «محور مقاومت ملی» تشکیل داده‌اند و هشدار می‌دهند که اگر طالبان به مطالبات سیاسی‌شان اعتنا نکنند و دولتی بر پایه عدالت و مشارکت تشکیل ندهند آماده جنگ اند.

گروهی دیگر از رهبران ضد طالبان هم در کشورهای همسایه افغانستان به سر می‌برند و به دقت مترصد تحولات داخل کشور، برنامه‌های طالبان برای آینده سیاسی افغانستان و واکنش همسایگان و جهان نسبت به این رویدادها هستند تا بر پایه آن درباره آینده تصمیم بگیرند.

آن‌ها اگرچه از نظر معادلات میدان نبرد، بازنده محسوب می‌شوند؛ اما هنوز در کارزار سیاست حضور دارند و می‌خواهند تاثیرگذار باشند. در این میان بی‌تردید کشورهایی هم هستند که برای رسیدن به منافع خود از آنان حمایت خواهند کرد و این موضوعی است که چشم‌انداز سیاسی و امنیتی افغانستان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و تحولات آینده را پیچیده‌تر خواهد کرد.

جامعه جهانی نیز دچار تضاد منافع است و هنوز نمی‌داند که با طالبان چگونه برخورد کند؛ گروهی که تا دیروز در فهرست‌های سیاه قدرت‌های شناخته‌شده قرار داشته، امروز قدرت بلامنازع افغانستان محسوب می‌شود و خود را به مثابه واقعیت جدید و غیر قابل انکار بر روابط بین‌المللی تحمیل کرده‌است.

سازمان‌های مهمی مانند ناتو، شورای امنیت سازمان ملل، سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه اروپا و… پیوسته درباره تحولات افغانستان نشست‌های اضطراری برگزار می‌کنند تا به راه حلی جامع و مشترک برای مواجهه – تعامل یا تقابل – با طالبان یا به تعبیر بهتر، افغانستان جدید دست پیدا کنند.

در این میان، ابراز تمایل قدرت‌های نامداری مانند روسیه و چین در کنار برخی متحدان منطقه‌ای‌شان از جمله ایران، پاکستان، ترکیه، ازبکستان، ترکمنستان و… به برقراری روابط دوستانه، داد و ستدهای اقتصادی و مناسبات سیاسی با طالبان، کار جامعه بین‌المللی برای اتخاذ رویکردی مشترک را دشوارتر می‌کند؛ زیرا آن‌ها نمی‌توانند میان منافع استراتژیک قدرت‌های بزرگ و ارزش‌های جهان‌شمولی مانند حقوق بشر، دموکراسی، سرنوشت اقلیت‌ها، آزادی‌های اساسی و موارد مشابه، نسبتی معنادار و واقع‌بینانه برقرار کنند.

در این میان اما شکی نیست که بازنده‌های اصلی پیروزی طالبان در افغانستان، غرب، ناتو و ایالات متحده هستند. با این حال هنوز مشخص نیست که قدرت‌های مخالف سلطه غرب بر افغانستان آیا به راستی برنده این بازی شده‌اند یا نه؛ زیرا ابهام درباره آینده سیاسی و امنیتی افغانستان، برنده‌بودن قطعی آنان در این بازی را با چالش مواجه می‌کند. ضمن آن‌که درباره استراتژی بعدی قدرت‌های غربی در قبال افغانستان هم ابهام‌ها و پرسش‌هایی وجود دارد. حمله خونین اخیر در میدان هوایی کابل که به داعش نسبت داده شد و پس از آن، تحرکات هوایی ایالات متحده که از جمله به کشته‌شدن چندین غیرنظامی در کابل پایتخت انجامید، معادلات امنیتی کشور را پیچیده‌تر کرده و پرسش‌ها درباره چشم‌انداز ماموریت ضد تروریزم ایالات متحده را افزایش داد.

با این وجود، پیروزی طالبان و فروپاشی دولت مورد حمایت امریکا پس از خروج نیروهای خارجی از کشور به جز خود طالبان، برندگان قطعی دیگری نیز داشته‌است: گروه‌های جهادی همسو با طالبان و متحد القاعده که شادمانی خود از این «پیروزی بزرگ» را پنهان نمی‌کنند