افغانستان جدید؛ حضور روسیه، غیبت امریکا
نشست مسکو با حضور نمایندگان طالبان و ۱۰ کشور از جمله روسیه، چین، ایران، هند و پاکستان برگزار شد. امریکا اما در این نشست شرکت نکرد. سرگئی لاوروف؛ وزیر امور خارجه روسیه در این نشست گفت: «تلاش» طالبان برای ثبات اوضاع در افغانستان را میستاید؛ اما راه حل بلندمدت را در تشکیل یک دولت واقعاً فراگیر میبیند «که از منافع همه گروههای قومی و سیاسی نمایندگی کند».
ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور افغانستان هم گفت که طالبان اگر خواستار به رسمیت شناختهشدن هستند، باید انتظارات جامعه جهانی در رابطه با حقوق بشر را برآورده کنند.
آقای لاوروف هم ابراز نگرانی کرد که افغانستان هنوز باثبات نیست و گروههای تروریستی متعددی مثل داعش حملات مرگباری را انجام میدهند و مواد مخدر هنوز مشکلساز است.
او گفت طالبان باید به تعهد خود مبنی بر استفادهنشدن از خاک افغانستان علیه کشورهای همسایه پایبند باشند.
به باور تحلیلگران، موضعگیری و سخنرانی مقامهای روسی در متن و حاشیه نشست مسکو برای افغانستان نشان میدهد که روسیه خود را آماده حضور استراتژیک در معادلات و مناسبات سیاسی و امنیتی افغانستان در بلندمدت میکند.
روسها از مدتها پیش به طور فزایندهای به نقشآفرینی خود در افغانستان ادامه میدهند و این در شرایطی است که ائتلاف به رهبری امریکا به طور کامل افغانستان را ترک کرده و دیگر دستکم به طور مستقیم در کشور حضور ندارد و نمیتواند آنگونه که در زمان اشغال ۲۰ ساله جریان داشت بر معادلات سیاسی و امنیتی کشور تاثیر بگذارد.
این رویداد فرصتی تاریخی را در اختیار روسیه قرار داده تا نفوذ منطقهای خود را افزایش دهد و با برقراری یک رابطه راهبردی و بلندمدت با طالبان به بازیگری پیشتاز در افغانستان جدید تبدیل شود.
موضعگیریهای دوگانه مقامهای روسی در «فرمت مشورتی مسکو درباره افغانستان» هم نشان میدهد که آنها در عین حال که از به قدرترسیدن طالبان و خروج نیروهای یارت متحده و متحدانش خرسند هستند، نگرانیها و دلهرههای بزرگی نیز دارند.
مسکو هنوز به طور قاطع نمیتواند دولت طالبان را به رسمیت بشناسد؛ این در حالی است که در حال حاضر بزرگترین مطالبه طالبان از جامعه بینالمللی به رسمیت شناختهشدن حاکمیت تازهشان در افغانستان میباشد.
روسیه اما میداند که هزینه به رسمیتشناختن یکجانبه دولت طالبان بسیار سنگین است و تا زمانی که امریکا و جامعه بینالمللی به طور هماهنگ در این باره سیاستی یگانه را اتخاذ نکند، مسکو در شرایطی نیست که بار سنگین اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی اعطای مشروعیت به دولت جدید طالبان را بر دوش بکشد.
با این وجود برای روسها اهمیت زیادی دارد که همچنان حضور خود در افغانستان را تقویت کنند و توسعه ببخشند تا از یکسو خاکریزهای خالی غرب و ناتو را در منطقه استراتژیک قلب آسیا تسخیر کنند و از جانب دیگر با کنترل طالبان و برقراری ارتباط گسترده با آن، نگرانیهای امنیتی خویش از بازگشت دوباره تروریستها به افغانستان را مرتفع سازند.
بخشی از اظهارات سرگی لاوروف؛ وزیر امور خارجه روسیه نیز درباره نگرانیهای عمیق مسکو از فعالیتهای تروریستی داعش و گروههای همسو با آن در افغانستان بود. او در عین حال از طالبان خواست به تعهدات خود مبنی بر عدم حمله از خاک افغانستان به کشورهای همسایه پایبند بمانند.
کارشناسان میگویند که این موارد از نگرانیهای عمده و جدی روسیه در پی تحولات جدید افغانستان به حساب میآید؛ زیرا از یکسو سران مسکو معتقد اند که امریکا ممکن است پیکارجویان داعش را از عراق و سوریه به افغانستان منتقل کند و آنها با هستهگذاری در شمال افغانستان در صدد توسعه نفوذ و تحرکات خود به جمهوریهای آسیای میانه که به طور سنتی حیاط خلوت راهبردی روسیه به حساب میآیند باشند و از جانب دیگر، باید از دولت تاجیکستان حمایت کند که از یک جریان قومی ضد طالبانی در داخل افغانستان حمایت میکند و به شدت نسبت به تحولات تازه در افغانستان واکنش نشان داده و اعلام کردهاست تا زمانی که تاجیکها در قدرت سهمی شایسته نداشتهباشند دولت جدید طالبان را به رسمیت نخواهد شناخت.
گزارشها همچنین حاکی است که دولت تاجیکستان نیروهای ذخیره خود را در نوار مرزی با افغانستان مستقر کرده و طالبان نیز یک واحد از نیروهای انتحاری خود را به ولایت تخار در نزدیکی مرز تاجیکستان گسیل داشتهاند.
مجموعه این رویدادها بر دامنه نگرانیها و هراس مقامات روسیه درباره امنیت افغانستان و منطقه پس از تسلط طالبان افزوده و به نظر میرسد که یکی از مهمترین اهداف «فرمت مشورتی مسکو درباره افغانستان» نیز انتقال نگرانیهای همسایگان افغانستان به دولت طالبان و از جانب دیگر، شنیدن پاسخ صریح فرستادگان «امارت اسلامی» به این نگرانیها است.
از زاویه دیگر اما عدم حضور معنیدار واشنگتن در نشست مسکو خود بیانگر آن است که ایالات متحده از نقشآفرینی روزافزون روسها در معادلات افغانستان استقبال نمیکند و به همین دلیل برای تضعیف اعتبار، کارآمدی و اثرگذاری «فرمت مشورتی مسکو درباره افغانستان» نماینده خود را به آن اعزام نکرد.
روسیه نیز به خوبی میداند که واشنگتن هرگز نقش جدید مسکو در معادلات افغانستان را برنمیتابد و به همین دلیل نگران آن است که ایالات متحده با تقویت داعش درد سرهای امنیتی تازهای برای روسیه به ویژه در جمهوریهای آسیای میانه ایجاد کند تا با درگیرکردن روسیه در یک جبهه جدید، مانع از نفوذ مسکو در افغانستان پس از خروج ایالات متحده شود.
اگر این برداشت درست باشد مشخص نیست که آیا نشست مسکو درباره افغانستان با حضور طالبان، روسیه و متحدان مسکو و غیبت بحثبرانگیز امریکا آیا در نهایت به نفع افغانستان است یا به زیان آن. آیا اینگونه نشستها قدرتهای رقیب جهانی را به آغاز یک جنگ نیابتی پیچیده دیگر در زمین افغانستان ترغیب نخواهد کرد؟ آیا رویدادهای تروریستی اخیر در افغانستان و واکنش منفعلانه و غیرقابل انتظار حاکمان جدید کشور به این رویدادها بیش از هر زمان دیگری کشور ما را عرصه نبردهای نیابتی قدرتهای متخاصم قرار نخواهد داد؟ آیا طالبان اقتدار و استقلال لازم برای مواجهه و مهار تقابل ابرقدرتها در خاک افغانستان را دارند؟