اعتراضات زنان و پاسخ طالبان
علی‌رغم وضع محدودیت‌های سنگین قانونی از سوی اداره طالبان بر تظاهرات زنان، فعالان زن و جنبش‌های مدافع حقوق زنان در افغانستان پس از طالبان اما نشان داده‌اند که حاضر به عقب‌نشینی از مواضع و خواسته‌های خود نیستند و تا رسیدن این جنبش اعتراضی به اهداف اصولی خود همچنان به راه‌پیمایی و اعتراض ادامه می‌دهد. این یک چالش جدی در برابر دولت جدید طالبان به حساب می‌آید.
گروهی از زنان در کابل در یک راه‌پیمایی اعتراضی، خواستار احقاق «حقوق اساسی» شان شدند.
در این اعتراض که روز شنبه، ۲۹ عقرب برگزار شد، زنان معترض، شعارهای «ما حقوق اساسی خود را می‌خواهیم» و «ما عدالت می‌خواهیم» سر دادند.
همچنین «آرزو کجاست» شعار دیگر زنان معترض در کابل بود.
آرزو زنی است که مدعی بود در حوزه یازدهم کابل شکنجه شده و مورد آزار جنسی قرار گرفته‌است و اکنون در بازداشت طالبان به سر می برد.
اعتراضات زنان پس از آن آغاز شد که طالبان دستور بازگشایی مکاتب پسرانه را صادر کردند؛ اما به دختران گفتند منتظر بمانند. همچنین کارمندان مرد ادارت به کار فراخوانده شده‌اند؛ اما کارمندان زن هنوز خانه‌نشین اند.
وزارت داخله طالبان که از سوی سراج‌الدین حقانی اداره می‌شود، این‌گونه تظاهرات را «غیرقانونی» می‌داند.
علی‌رغم وضع محدودیت‌های سنگین قانونی از سوی اداره طالبان بر تظاهرات زنان، فعالان زن و جنبش‌های مدافع حقوق زنان در افغانستان پس از طالبان اما نشان داده‌اند که حاضر به عقب‌نشینی از مواضع و خواسته‌های خود نیستند و تا رسیدن این جنبش اعتراضی به اهداف اصولی خود همچنان به راه‌پیمایی و اعتراض ادامه می‌دهد. این یک چالش جدی در برابر دولت جدید طالبان به حساب می‌آید.
اعتراضات خیابانی زنان به ویژه در کابل پایتخت در حالی هر از چند گاه ادامه پیدا می‌کند که طالبان در گذشته ضد زن‌ترین سیاست‌ها را به اجرا گذاشته‌بودند و زنان را از کار در بیرون از خانه، سفر بدون همراهی محرم مرد و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و حتی تحصیل در مکاتب و دانشگاه‌ها محروم و ممنوع کرده‌بودند.
شاید یکی از عمده‌ترین نگرانی‌های زنان افغانستان که در ۲۰ سال گذشته شاهد تحولات و پیشرفت‌های گسترده در حوزه دست‌یابی به حقوق اساسی و انسانی خود بودند، بازگشت آرام و بی‌صدای سیاست‌های پیشین طالبان در حوزه حقوق زن باشد.
آن‌ها هر چند روز یک‌بار به خیابان می‌آیند و اعتراض می‌کنند، شعار می‌دهند و صدای خود را به رسانه‌ها و جامعه جهانی می‌رسانند تا فراموش نشوند و رویکردهای طالبان در قبال زنان نتواند آن‌طور رهبران‌شان اراده می‌کنند به اجرا دربیاید.
در این میان البته تا حدود زیادی در برخورد نیروهای طالبان با زنان معترض، تغییرات چشمگیر و ملموسی به وجود آمده و اکنون برخلاف دوره اول سلطه طالبان، شاهد سرکوب جنبش‌های زنان و برخورد خشونت‌بار با دادخواهی علنی آنان در خیابان نیستیم و سیاستی که در زمان استقرار دوره اول امارت طالبان درباره پوشش و حجاب زنان به اجرا درمی‌آمد هم تاکنون دست‌کم در کابل پایتخت و برخی از شهرهای بزرگ کشور، اجرایی و عملیاتی نشده‌است.
این‌ها می تواند نشانگان تغییر و تعدیل نگاه، تفکر و سیاست طالبان درباره زنان باشد. اخیراً از قول وزیر امر به معروف و نهی از منکر طالبان نیز گزارش شد که گفته‌بود زنان حق دارند در چارچوب شریعت اسلامی به تحصیل ادامه دهند. نقل قولی مشابه نیز از زبان وزیر معارف دولت طالبان در رسانه‌ها منتشر شده‌است. طالبان همچنین در برخی از ولایت‌ها اجازه گشایش مکاتب دخترانه دوره‌های متوسطه و لیسه را هم داده‌اند؛ اما هنوز دانشگاه‌های دولتی بازگشایی نشده و در اکثر ولایات کشور، مکاتب دخترانه بالای صنف ششم همچنان بسته‌است. طالبان می‌گویند که در تدارک فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای حمل و نقل دانش‌آموزان و معلمان زن و نیز ایجاد فضای درسی مناسب برای آنان در مکاتب و دانشگاه‌ها هستند.
یکی دیگر از مواردی که طالبان می‌گویند موجب عدم بازگشایی دانشگاه‌ها شده فقدان یک نظام آموزشی مبتنی بر اصول شریعت اسلامی و دستورات دین اسلام می‌باشد و به گفته آنان کار در این زمینه جریان دارد.
با وجود همه این‌ها و صرف نظر از این‌که در نهایت طالبان چه سیستم آموزشی را در مکاتب و دانشگاه‌ها طراحی و اجرا می‌کنند زنان افغانستان همچنان نسبت به وضعیت موجود معترض‌اند و اعتقاد دارند که در بازه زمانی سه ماهه از تسلط طالبان در افغانستان با محدودیت‌های سنگینی در حوزه دسترسی به حقوق آموزشی، اجتماعی و سیاسی خویش روبه‌رو شده‌اند و این وضعیت از دید آن‌ها قابل قبول نیست.
نکته دیگری که به زنان معترض جرات و جسارت اعتراض را اعطا می‌کند تأکید مکرر جامعه بین‌المللی و قدرت‌های جهانی بر لزوم بازگشت دختران به مکاتب و دانشگاه‌ها و مشارکت مؤثر زنان در ساختارهای دولتی افغانستان است. آن‌ها می‌گویند تا زمان تحقق اهداف و تامین پیش‌شرط‌های‌شان هرگز حکومت جدید طالبان را به رسمیت نخواهند شناخت.
با این حساب طالبان با چالش‌های سنگین و دشواری در حوزه حقوق زنان مواجه هستند. آن‌ها حتی مجبور اند که سیاست‌ها و تفکرات اصولی و بنیادین‌شان درباره زنان و حقوق آن‌ها در جامعه و سیاست و قدرت را تحت فشار رسانه‌ها و جامعه بین‌المللی پنهان کنند و از بروز نیات و اهداف واقعی خود در این باره خودداری می‌کنند؛ اگرچه در برخی از موارد اقدامات کوچکی در زمینه تحمیل و اجرای قوانین طالبان درباره جدایی زن و مرد، محدودیت‌هایی در حوزه تردد زنان، مسافرت، کار و حجاب و پوشش آنان در برخی از نقاط کشور صورت گرفته؛ اما در کلیت کلان رهبران طالبان تاکنون نتوانسته‌اند آن‌گونه که فکر می‌کنند و باور دارند زنان را در چارچوب‌های تنگ سنت، ایدئولوژی و خوانش منحصر به فرد خود از دین محدود کنند.
ادامه اعتراضات زنان در کابل اگرچه گفته می‌شود که این راه‌پیمایی‌ها از سوی طالبان با محدودیت‌های بسیار سنگینی در زمینه بازتاب رسانه‌ای و پوشش خبری از جانب خبرنگاران مواجه است؛ اما به رغم این محدودیت‌ها و بی‌توجه به هشدار صریح وزارت مداخله طالبان که از سوی سراج‌الدین حقانی رهبری می‌شود، زنان همچنان به خیابان می‌آیند، شعار می‌دهند و حقوق و مطالبات خود را مطرح می‌کنند که این بیان‌گر آن است که طالبان در حال حاضر قادر به مهار این جنبش اعتراضی نشده‌اند و وضعیت وخیم اقتصادی، فشارهای شدید مالی ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و ترس رهبران طالبان از ادامه انزوای جهانی هم موجب می‌شود تا آنان نتوانند آن‌گونه که فکر می‌کنند، باور دارند و معتقد اند، زنان افغان را متوقف کنند و بساط جنبش‌های اعتراضی زنان را برچینند.
در آینده نیز پیش‌بینی می‌شود که اگر وضعیت به همین صورت ادامه پیدا کند و طالبان تحت فشارهای فزاینده اقتصادی، مالی و سیاسی قرار بگیرند حتی احتمال دارد که به نفع مطالبات زنان عقب‌نشینی کرده و به حقوق زنان و دختران بربنیاد خواسته‌های جامعه جهانی تمکین کنند؛ در صورتی که این اتفاق بیافتد این یک پیشرفت بزرگ و انقلاب عظیم در حوزه حقوق زنان در افغانستان زیر سلطه طالبان محسوب می‌شود و بدون شک، سران و رهبران جنبش اعتراضی امروز زنان که در برابر نظامیان مسلح طالبان در خیابان‌های کابل اعتراض می‌کنند، برنده این مبارزه دشوار و نفس‌گیر خواهند بود.
مصطفی محمودی
