طالبان و همسایگان شمالی؛ از منافع اقتصادی تا نگرانی‌های امنیتی
قضایای اخیر قزاقستان که به اعتقاد رهبران آن کشور، عوامل قدرتمند خارجی داشته که بخشی از آن مربوط به افغانستان و گسیل سیل افراطیون و جنگجویان از افغانستان و خاورمیانه به قزاقستان بوده هراس و نگرانی همسایگان شمالی افغانستان را تشدید می‌کند و همان‌گونه که امام‌علی رحمان؛ رئیس جمهوری تاجیکستان در نشست مجازی کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیز تصریح کرده، موجب شکل‌گیری نگاه بدبینانه امنیتی از سوی همسایگان به تحولات افغانستان می‌شود.
امام‌علی رحمان؛ رییس جمهوری تاجیکستان در نشست مجازی کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی پیشنهاد کرد که «یک کمربند امنیتی در اطراف افغانستان» ایجاد شود.
آقای رحمان در صحبت تلفونی با ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه نیز در مورد امنیت در مرزهای این کشور با افغانستان صحبت کرده‌است.
او در نشست پیمان امنیت جمعی گفت: «به طور کلی، براساس استخبارات تاجیکستان، بیش از ۴۰ کمپ و مرکز آموزش تروریست‌ها در ولایت‌های شمال شرقی افغانستان وجود دارد که بیش از ۶۰۰۰ شبه نظامی را جای داده‌است.»
آقای رحمان افزوده که وضعیت در مرز تاجیکستان و افغانستان هر روز «پیچیده‌تر» می‌شود: درگیری‌ها درست در امتداد مرز با تاجیکستان اتفاق می‌افتد.
ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه اخیرا بارها درباره خطر «سرازیر شدن اسلام‌گرایان افراطی» به منطقه بعد از تحولات افغانستان هشدار داده‌است.
اگرچه امیرخان متقی؛ سرپرست وزارت امور خارجه طالبان اخیرا اعلام کرد که سیاست خارجی دولت آن گروه غیر جانب‌دارانه و معطوف به روابط اقتصادی با همه کشورهای همسایه و منطقه است؛ اما به نظر نمی‌رسد که این امر نگرانی رو به افزایش کشورهای دیگر به ویژه جمهوری‌های آسیای میانه و همسایگان شمالی افغانستان را در پی قدرت‌گیری طالبان در کشور برطرف سازد.
قضایای اخیر قزاقستان که به اعتقاد رهبران آن کشور، عوامل قدرتمند خارجی داشته که بخشی از آن مربوط به افغانستان و گسیل سیل افراطیون و جنگجویان از افغانستان و خاورمیانه به قزاقستان بوده هراس و نگرانی همسایگان شمالی افغانستان را تشدید می‌کند و همان‌گونه که امام‌علی رحمان؛ رئیس جمهوری تاجیکستان در نشست مجازی کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیز تصریح کرده، موجب شکل‌گیری نگاه بدبینانه امنیتی از سوی همسایگان به تحولات افغانستان می‌شود.
این امر حتی می‌تواند بر رویاهای خوش‌بینانه طالبان درباره راه‌اندازی پروژه‌های بزرگ و سودآوری اقتصادی و منطقه‌ای با مشارکت چشم‌گیر همسایگان شمالی به ویژه ازبکستان و ترکمنستان تاثیر بگذارد؛ زیرا برای کشورهایی مانند جمهوری‌های آسیای میانه که به شدت نگران نفوذ افراط‌گرایان و تروریست‌ها از خاک افغانستان به قلمرو خود هستند امنیت اهمیت حیاتی دارد و منافع اقتصادی در درجه دوم اهمیت واقع می‌شود.
در این میان، هشدارهای پیوسته مقامات روسیه از جمله شخص ولادیمیر پوتین درباره خطر «سرازیر شدن اسلام‌گرایان افراطی» به منطقه بعد از تحولات افغانستان نیز وضعیت را به زیان طالبان و به نفع مخالفان آن‌ها تغییر می‌دهد و به امنیت و ثبات و مبارزه با تروریسم نسبت به تعاملات سودمند و پول‌ساز اقتصادی میان جمهوری‌های آسیای میانه و سران جدید کابل، ترجیح و اولویت می‌بخشد.
با این وجود، نمی‌توان انکار کرد که ممکن است بخشی از مواضع جنجالی و بحث‌برانگیز جدید امام‌علی رحمان؛ رئیس جمهوری تاجیکستان درباره تحولات امنیتی افغانستان و وجود کمپ‌های آموزش تروریسم در ولایات شمال شرقی کشور و نیز درگیری‌های نگران‌کننده میان اعضای طالبان در امتداد نوار مرزی میان دو کشور، تحت تاثیر رویکرد خصمانه دوشنبه نسبت به دولت جدید کابل ابراز شده‌باشد و همان‌گونه که طالبان هم در واکنش خود به این سخنان، مورد تاکید قرار دادند، عناصر ضد طالبان که در حال حاضر در تاجیکستان به سر می‌برند به سازمان‌های استخباراتی آن کشور درباره طالبان و فعالیت‌های آن گروه، پیوندهایش با گروه‌های تروریستی دیگر و اهداف و برنامه‌های ضد امنیتی‌شان برای شمال افغانستان و آسیای مرکزی، اطلاعات نادرستی داده باشند. با این حال، نکته‌ای که قابل انکار نیست این است که شورش‌های مرگبار و ویران‌گر اخیر در قزاقستان و در پی آن، برگزاری نشست اضطراری پیمان امنیت جمعی درباره چشم‌انداز امنیتی آسیای میانه بستری مساعد را برای دشمنان طالبان فراهم کرده تا با تزریق ترس و هراس مهندسی‌شده به کشورهای منطقه و همسایگان شمالی درباره پیامدهای منفی امنیتی ناشی از تحولات اخیر در افغانستان، کار طالبان برای تعامل سازنده با این کشورها را دشوار کنند و به این ترتیب، نگرانی‌های امنیتی را به جای منافع اقتصادی در روابط طالبان و آسیای مرکزی در اولویت قرار دهند.
نکته دیگری که این برداشت را تقویت می‌کند و به منتقدان طالبان امکان می‌دهد تا با استفاده از وضعیت پیچیده موجود و مانورهای تبلیغاتی خود علیه حکومت آن گروه و خطر قدرت‌گیری‌شان برای امنیت منطقه‌ای را گسترش دهند، گمانه‌‌زنی‌ها درباره برنامه غرب و سازمان‌های استخباراتی منطقه که تحت کنترل غربی‌ها قرار دارند برای گسترش ناامنی‌های ناشی از فعالیت افراط‌گرایان و تروریست‌ها در آسیای مرکزی می‌باشد. پیش از این گزارش‌های فراوانی درباره یارگیری گروه‌های تروریستی از میان جوانان مستعد افراط‌گرایی و رادیکالیسم در آسیای میانه منتشر شده و بر بنیاد ارزیابی‌های انجام‌شده، هدف از این کار، توسعه تروریسم به آسیای میانه و هدایت آن به سمت مرزهای چین و روسیه می‌باشد.
بنابراین برای رهبران طالبان و دستگاه دیپلماسی آن گروه در کابل بسیار دشوار است که با اعلام بی‌طرفی در سیاست خارجی و تاکید بر رویکرد اقتصادی در تعامل با کشورهای دیگر بتوانند از ترس و هراس و نگرانی این کشورها در زمینه پیامدهای امنیتی سلطه طالبان بر افغانستان بکاهند یا یک چشم‌انداز روشن و درخشان مبتنی بر منافع دوجانبه را در تعامل دیپلماتیک، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای همسایه و منطقه به ویژه همسایگان شمالی رقم بزنند.
