از فتوای جهاد تا فراخوان صلح

یک‌روز پیش از نشست عالمان دینی جهان اسلام در عربستان سعودی، ریاض طالبان را به ترک جنگ و به رسمیت شناختن دولت افغانستان فراخواند.

عربستان سعودی روز سه شنبه میزبان نشست عالمان دینی ۳۳ کشور اسلامی در مورد جنگ افغانستان و تفسیر نادرست گروه‌های تروریستی از اسلام برای ادامه جنگ خواهد بود.

در بخشی از دعوت‌نامه سازمان همکاری‌های اسلامی به عالمان دینی آمده است: «از سکوی این نشست ما از تمام گروه‌های مسلح درگیر در افغانستان

خواهیم خواست تا جنگ را متوقف کنند، دولت افغانستان را به رسمیت بشناسند و با حضور در میز گفتگو، در روند سیاسی صلح، شرکت کنند.»

رسانه‌های پاکستانی گزارش داده اند که عربستان سعودی و سازمان همکاری‌های اسلامی در این دعوتنامه‌ برای عالمان دینی افغانستان و پاکستان، تمام گروه‌های مسلح مخالف در افغانستان را به عنوان «تروریستی» شناخته اند.

این دعوتنامه توسط یوسف بن احمد العثیمین؛ رییس سازمان همکاری‌های اسلامی و یک وزیر پیشین کابینه سعودی امضا شده است.

اگرچه پیش از این نیز نشست های مشابهی به ابتکار دولت افغانستان و بازیگران منطقه ای با حضور «علمای دینی» با موضوع صلح افغانستان برگزار شده است؛ اما نشست عربستان، بی تردید یکی مهم ترین گام هایی است که در این زمینه برداشته می شود.

اهمیت نشست سه شنبه اما در شمار «علمای دینی» شرکت کننده در آن یا گستره کشورهایی که آنها از آن نمایندگی می‌کنند، نیست؛ بلکه تغییر در موضع و نگاهی است که میزبان این نشست از فتوای جهاد تا فراخوان صلح در قبال وضعیت افغانستان، پیدا کرده است.

عربستان سعودی نیز همانند ایران، سنگربان یکی از دو خوانش مذهبی در جهان اسلام محسوب می شود. همانگونه که ایرانی ها متهم به برخورد و نگاه ایدئولوژیک مبتنی بر آموزه های انقلابی شیعی نسبت به رویدادهای سیاسی و تحولات اجتماعی در دنیای اسلام هستند، عربستان سعودی نیز پایگاه مهمی برای نشر و اشاعه تفکر سختگیرانه سلفی خوانده می شود که منبع مهمی برای تغذیه فکری و ایدئولوژیک گروه های افراط گرایی مانند طالبان، القاعده، داعش و… تلقی می گردد.

از سوی دیگر، این نخستین بار نیست که عربستان سعودی، سعی می‌کند در عرصه جنگ و صلح افغانستان، نقش آفرینی کند. ریاض پیش از این از بازیگران محوری این عرصه بوده است؛ درست از زمانی که ستیزه‌جویان عرب به کمک مجاهدین افغان برای «جهاد» علیه شوروی پیشین و دولت کمونیستی مورد حمایت آن، به کمک امریکا و از مسیر پاکستان، به افغانستان گسیل یافتند.

پس از آن، نقش عربستان در بازی جنگ و صلح افغانستان، روز به روز پررنگ‌تر شد.

ریاض همچنین به دلیل موقعیت منحصر به فرد و غیر قابل جایگزین خود به عنوان «سرزمین وحی» در طول سال های شور و شر و درگیری های داخلی گروه های پرشمار مجاهدین سابق بر سر کرسی قدرت، بارها میزان نشست هایی مشابه نشست روز سه شنبه به منظور آشتی دادن جهادگران متخاصم و استقرار صلح در افغانستان بود؛ ضمن آنکه خود همانند ایران، پاکستان و دیگر بازیگران منطقه ای، گروه های جهادی همسو و تحت حمایت خود را در میدان جنگ افغانستان داشت.

با ظهور گروه طالبان و تسلط آن گروه بر بخش های وسیع خاک افغانستان که با میزبانی سخاوتمندانه رهبران آن گروه از شبکه القاعده همراه شد، ریاض نیز روابط نزدیکی با رژیم طالبان برقرار کرد و در کنار امارات و پاکستان، یکی از سه کشوری بود که رژیم طالبان را به عنوان نماینده رسمی و مشروع افغانستان در عرصه بین المللی به رسمیت شناخت.

در آن زمان، مفتی ها و دارالافتای سعودی تمام قامت در خدمت ایدئولوژی ترور و وحشت و خشونت حد اکثری گروه طالبان و اعمال و رفتارهای هراس افکنانه القاعده به عنوان طلایه دار تروریزم بین المللی قرار داشتند.

با سقوط رژیم طالبان اما اگرچه ریاض سعی کرد تابع تغییر سیاست امریکا در قبال افغانستان و جنوب آسیا، از طالبان، تروریزم و القاعده فاصله بگیرد و همانند پاکستان، چه بسا به لحاظ سیاسی در برابر آنها قرار بگیرد؛ اما در عمل، تغییری ملموس و جدی در رویکرد مفتی های وهابی سعودی در قبال مشروعیت «جهاد» طالبان و تروریزم در افغانستان رخ نداد.

اینک اما به نظر می رسد قواعد بازی از بنیاد در حال تغییر است و این تغییر، تابع جا‌به‌جایی در معادلات استراتژیک جنگ و صلح افغانستان در نگاه قدرت های بزرگ جهانی است. عربستان هم مانند پاکستان و دیگر بازیگران منطقه‌ای وظیفه دارند شرایط عملیاتی و زمینه های اجرایی این تغییر را فراهم کنند.

نشست سه شنبه، از مهم ترین قدم هایی است که در این مسیر برداشته می شود؛ نشستی که مهم‌ترین پیامد آن، جایگزین شدن فراخوان صلح به جای فتوای جهاد از تریبون سلفیت سعودی در قبال مسأله افغانستان خواهد بود.