روسیه در آسیای میانه؛ ترس از تروریزم یا نمایش قدرت؟

روسیه و تاجیکستان مانور نظامی چهار روزه در نزدیک مرز افغانستان را به راه انداخته‌اند که هدف آن آمادگی در برابر حمله احتمالی طالبان اعلام شده است.

وزارت دفاع تاجیکستان گفته در این مانورها بیش از ده هزار سرباز ذخیره ارتش تاجیکستان شرکت خواهند داشت. در حدود ۴۰۰ سرباز روس به همراه ۸۰ واسطه نظامی آن‌ کشور نیز در این رزمایش شامل اند.

شمال افغانستان با سه کشور شوروی سابق، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان هم‌مرز است. 

افزایش ناآرامی‌ها در مناطق شمالی افغانستان در سال‌های اخیر، نگرانی‌هایی را در کشورهای شوروی سابق ایجاد کرده است.

تاجیکستان یکی از شش کشور عضو سازمان پیمان امنیت جمعی است که در رأس آن روسیه قرار دارد. ارمنستان، بلاروس، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان و قزاقستان اعضای «امنیت جمعی» هستند.

عضویت ازبکستان در این سازمان دچار تناوب و نوسان بوده؛ اما ترکمنستان عضو آن نیست.

روس ها می گویند که امنیت آسیای میانه تحت تأثیر ناامنی های دیرپای افغانستان عمیقا در معرض خطر قرار دارد.

روسیه هنوز هم به این کشورها علیرغم استقلال رسمی آنها پس از فروپاشی شوروی پیشین به مثابه حوزه نفوذ استراتژیک خود نگاه می کند. رواج و سیطره فرهنگ و زبان و سنت روسی، افزون بر حاکمیت های هوادار روسیه بر این کشورها، در کنار عوامل جغرافیایی و داد و ستدهای پردامنه تجاری و اقتصادی، میان این کشورها و روسیه، پیوندی پایدار و گسست ناپذیر ایجاد کرده است.

با این حساب، روس ها به امنیت کشورهای آسیای مرکزی از منظر امنیت ملی خود نگاه می کنند و در صورت بروز تهدیدی بالفعل یا بالقوه در برابر آن، واکنش نشان می دهند.

تحرکات نظامی جاری روسیه در آسیای میانه به ویژه در امتداد مرزهای مشترک افغانستان با تاجیکستان هم تحت تأثیر انتقال مدیریت شده ناامنی ها به مناطق امن شمال افغانستان صورت می گیرد.

روسیه احساس می کند که امریکا و هم پیمانان آن کشور در ناتو می خواهند با انتقال ناامنی های افغانستان از جنوب به شمال، دامنه آن را به فراتر از مرزها بکشانند و آسیای میانه را نیز درگیر کنند.

شیوع اپیدمی داعش پس از شکست از نیروهای روسی و هم پیمانان آنها در سوریه و عراق به افغانستان و هسته گذاری آشکار آن در مناطق شمالی کشور، بر ابعاد نگرانی های مسکو در خصوص آینده امنیت آسیای مرکزی و آسیب دیدن حریم امنیت ملی آن کشور، به شدت دامن زده است.

در پی احراز ناکامی امریکا در مهار و مدیریت بحران افغانستان یا دست کم نبود انگیزه لازم برای استقرار یک امنیت پایدار و قابل اطمینان در مناطق شمالی این کشور، روس ها ناگزیر شدند بر رویکرد استراتژیک خود در قبال امنیت آسیای میانه که پس از فروپاشی شوروی پیشین، برقرار شده بود، تجدید نظر کنند و با توسعه دامنه قدرت و سرمایه‌گذاری نظامی و هژمونیک خود در این کشورها، عملا به خاکریزهای قدیمی شوروی پیشین بازگردند.

در این میان، اگرچه این مهم، ناشی از نگرانی های امنیتی مسکو و عدم اعتماد به امریکا و ناتو در قبال امنیت و مبارزه با تروریزم در افغانستان است؛ اما به باور گروهی از آگاهان، تغییر معادلات بین المللی قدرت نیز در اتخاذ این رویکرد، بی تأثیر نیست.

روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین در سال های اخیر، تلاش فراوانی به خرج داده تا به تحقیر تاریخی این کشور از سوی ابرقدرت یکه‌تاز و بلامنازع جهان یعنی امریکا و ناتو، پایان دهد و این کشور را یکبار دیگر به مثابه یک قطب قدرت در جهانی که تک‌قطبی خوانده می‌شود، بر دیگر بازیگران این عرصه، تحمیل کند.

این اتفاق در بسیاری دیگر از حوزه ها از اروپای شرقی و حوزه بالکان تا امریکای لاتین و خاور میانه در حال رخ دادن است و در این میان، ساده انگارانه خواهد بود اگر کسی انتظار نداشته باشد که این ابرقدرت در حال احیا و بازگشت، نسبت به مرزهای شمالی افغانستان و حوزه نفوذ سنتی خود در آسیای میانه، بی توجه باشد. 

به همین دلیل، تحلیلگران می‌گویند که تحرکات نظامی و سخت افزاری جاری روسیه در آسیای مرکزی، اگرچه در عمل، به منظور آمادگی برای مقابله با خطرات ناشی از ناامنی های رو به توسعه و خطر تروریزم در شمال افغانستان، صورت می گیرد؛ اما از جهتی، بر یک راهبرد بلندنظرانه تر نیز استوار است که هدف از آن، ظهور روسیه ای قدرتمند و هماورد ناتو و امریکا در دنیای پساامریکا می باشد.