صنایع دستی هرات؛ از خطر نابودی تا تلاش برای ثبت در یونسکو
در حالی صنایع دستی شیشه‌سازی، ابریشم‌بافی و مسگری در ولایت هرات در حال رکود قرار دارد و در آستانه فراموشی کامل است، نهادی موسوم به «فیروزکوه» وضعیت این صنایع را بررسی کرده و برای ثبت آن‌ها در سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) تلاش می‌کند.
مسؤولان این نهاد می‌گویند که این صنایع به منظور ثبت در سازمان یونسکو مستندسازی شده‌است.
حمید همت؛ مسؤول فرهنگی نهاد «فیروزکوه» به خبرگزاری افق می‌گوید که این نهاد طی یک‌سال اخیر چالش‌ها و فرصت‌های صنایع دستی شیشه‌سازی، مسگری و ابریشم‌بافی را مستندسازی کرده‌است.
او می‌افزاید که با هماهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ تلاش خواهند کرد تا هرچه زودتر زمینه برای ثبت صنایع دستی هرات در فهرست یونسکو فراهم شود.
به گفته آقای همت، با ثبت صنایع دستی هرات در یونسکو، زمینه برای جذب کمک به این نهاد مهیا خواهد شد و این صنایع به روزگار اوج‌شان بازخواهند گشت.
چهار دستگاه ابریشم‌بافی
صنعت ابریشم‌بافی در وضعیت بدی قرار دارد. شمار افراد شاغل در این صنعت از یک‌هزار تن به چهار نفر رسیده‌است.
بیم آن وجود دارد که در آینده نزدیک این صنعت به باد فراموشی سپرده شود.
برخی منابع می‌گویند که ابریشم‌بافی در هرات حدود ۶۰۰ سال قدمت دارد. ابریشم یک نخ طبیعی است که از پیله کرم ابریشم گرفته می‌شود و عمده‌ترین ماده تشکیل‌دهنده آن پروتین است.
محمد آصف، یکی از ابریشم‌بافان در هرات است. او این حرفه را از پدرش به ارث برده؛ اما در مقطع کنونی چشم‌انداز روشنی برای ادامه کارش نمی‌بیند.
او به خبرگزاری افق می‌گوید: «هیچ‌کس به فکر ابریشم‌بافی نیست و ابریشم‌بافی فلج است. یک‌وقت در هرات یک هزار دستگاه ابریشم‌بافی بود و حالا خیلی کم شده.»
به گفته محمد آصف، ورود اجناس بی‌کیفیت چینی و نبود حمایت دولت، دو دلیل عمده برای رکود صنعت ابریشم‌بافی است.
محمد آصف از این‌که صنعت پدری‌اش در وضعیت نامناسبی قرار دارد، سخت ناراحت است و از این سخت‌تر این است که هیچ کاری برای بقای این صنعت نمیتواند.
تنها پاسبان صنعت مسگری
عبدل یکی از مشهورترین و مسن‌ترین مسگران هرات است؛ اما کار و بارش در خطر فراموشی قرار دارد.
او بیش از نیم‌قرن در دکان کوچک‌اش در بازار مسگر‌های هرات برای ساخت ظروف مسی تلاش کرده و حالا چشم به حمایت حکومت و نهادهای کمک‌کننده دوخته‌است.
عبدل به خبرگزاری افق می‌گوید «از ۷۴ دکان شما حساب کنید که هر دکان چهار کارگر و سه کارگر کار می‌کرد. آن‌ها همگی از بین رفتند. کارگر از بین رفت. من ماندم همراه بچه‌ام. من نمی‌چلم (دوام نمی‌آورم). از این به بعد امید به خدا است که امنیت برقرار شود. دولت ما هم غم‌رسی بکند که همین کسب ما برحال شود.»
عبدل از این‌که مردم از صنایع مسی دست‌سازش خیلی کم استفاده می‌کنند، ناخوش‌احوال است و تکان‌دهنده‌تر از آن این است که صنایع دست‌ساز او به نام ایران به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
او می‌گوید: «ظروفی که ما می‌سازیم به ایران می‌رود و از آنجا ایرانی‌ها به کشورهای دیگر می‌برند. خیلی سخت است که ظروف افغانی به نام ایران به فروش می‌رسد.»
شیشه‌سازی در آستانه شکست
اوج صنعت شیشه‌سازی در کشور به دوره حکمروایی تیموریان، غزنویان و کوشانیان برمی‌گردد که حاکمان وقت، از شیشه سنتی هرات به‌عنوان تزیین قصرها و محافل شاهانه‌شان بهره می‌بردند.
رکود بر صنایع شیشه‌گری هرات هم سایه افگنده‌است. شمار افراد شاغل در صنعت شیشه‌سازی هرات تنها چهار نفر است.
نصرالله فیضی، یکی از شیشه‌سازان مطرح است. او این حرفه را از پدرش به ارث برده؛ اما حالا به دشواری مصارف زندگی‌اش را تامین می‌کند.
او به خبرگزاری افق می‌گوید: «شیشه‌گری در حالت خوبی قرار ندارد. کار و بار و غریبی نمی‌شود. اگر خارجی‌ها یا حکومت سرمایه‌گذاری بکنند، ان‌شاءالله پیشرفت می‌شود و خوب می‌شود.»
در این اواخر، شماری از هنرمندان مینیاتور ولایت هرات، روی ظروف شیشه مینیاتور کار می‌کنند تا از این طریق، علاقمندی مردم برای خریداری این ظروف بیشتر شود؛ هرچند بعید به نظر می‌رسد که شهروندان کشور متقاعد شوند که این ظروف را بخرند؛ چرا که با نقش‌بستن مینیاتور روی ظروف شیشه‌ای قیمت آن‌ها هم افزایشی چندبرابری پیدا می‌کند.
با این همه، فرهنگیان هرات در حالی بر ثبت صنایع دستی این ولایت در عنوان میراث فرهنگی در یونسکو تاکید دارند که پیشتر دوتار، ساز موسیقی فارسی‌زبانان، به نام ایران در این سازمان ثبت شد و انتقاد شدید فرهنگیان و هنرمندان افغانستان را برانگیخت و حالا فعالان فرهنگی از تکرار این سناریو در حوزه صنایع دستی هرات هم نگران اند.
