نظام بانکی افغانستان در خطر فروپاشی؛ طالبان چه می‌کنند؟
پس از تسلط طالبان و فروپاشی نظام پیشین، هرچند بانک‌های افغانستان فعال شده؛ اما با مشکل جدی فقدان نقدینگی و پرداخت پول به مردم مواجه است. البته با توجه به رشد کمی بانک‌ها در سال‌های گذشته، نبود مدیریت سالم، شفاف نبودن سیستم‌های بانکی باعث شده‌است با توجه به شرایط پیش‌آمده که وضعیت اقتصادی روز به روز وخیم‌تر شده و فقر و گرسنگی هم با بیکاری صدها نفر از کارمندان دولتی و سازمان‌های خدماتی و شرکت‌های خصوصی بیشتر شده، در کنار آینده مبهم سیاسی، مردم بر بانک‌ها هجوم آورده و تلاش کنند تا سپرده‌های‌شان را خارج کنند.
در این میان، طالبان که با تسلط آن تمام سیستم‌های موجود در کشور فروریخت، تاکنون هیچ برنامه منظم و حساب‌شده‌ای را در زمینه بهبود وضعیت اقتصادی و سیستم بانک‌داری در افغانستان ارائه نداده‌اند.
خطر فروپاشی
از دید آگاهان اقتصادی، معمولا زمانی نظام بانکی با خطر فروپاشی مواجه می‌شود که تمام مردم تصمیم بگیرند سپرده‌هایی را که در بانک دارند در یک زمان مشخص خارج کنند که این‌گونه تمام نظام مالی که بر پایه بانک‌ها استوار است متلاشی می‌شود.
احمد محمدی؛ کارشناس مسایل اقتصادی و استاد دانشگاه به افق می‌گوید که نبود یک سیستم شفاف و قوی در نظام بانک‌داری در افغانستان سبب شده تا مردم در شرایطی که بی‌ثباتی سیاسی در کشور شکل گرفته، تصمیم به خارج‌کردن تمام سپرده‌های‌شان بگیرند که این کار در کنار اینکه هیچ ورودی‌ای به بانک‌ها وجود ندارد، زمینه فروپاشی بانک‌ها را مساعد می‌سازد.
این کارشناس اقتصادی می‌افزاید که بانک‌های افغانستان به دلیل عدم مدیریت سالم و سامانمند، قادر به برآورده‌کردن خواسته‌های مردم نیستند؛ طوری که به گفته او، اگر بانک‌ها برنامه پرداخت سپرده‌های مردم به طور هفته‌وار ۲۰ هزار افغانی را روی دست نمی‌گرفتند، تمام نظام بانکی در یک هفته سقوط کرده بود.
عبدالله غفاری؛ استاد دانشکده اقتصاد در یک دانشگاه خصوصی هم با اشاره به سقوط کابلبانک می‌گوید که سقوط بانک‌ها به دلیل سوء مدیریت، پیش از این هم در افغانستان صورت گرفته‌است. به گفته این استاد اقتصاد، همان‌طور که در سقوط کابلبانک که سپرده‌های مردم سوخت و چه قبل از بحران و چه بعد از بحران، ضررهای مردم جبران نشد، امکان دارد با توجه به کمبود پول نقد در بانک‌ها این نظام نیز سقوط کند.
او معتقد است که بانک‌های افغانستان در حال حاضر در خطر سقوط جدی قرار دارد که در این صورت ممکن است به جز چند بانک عمده، بانک‌های دیگر، از بازپرداخت سپرده‌های مردم ناتوان باشند.
او می‌افزاید: «ما از طالبان تا هنوز طرح و پلانی منظم و سنجیده را ندیدیم. طاالبان طی این سال‌ها فرصت زیادی داشتند که طرح‌های منظمی را در اختیار مردم قرار دهند و حتی این‌ها توان ارزیابی طرح‌های اقتصادی دوران گذشته را هم ندارند. در گذشته با توجه به تمام موارد، حد اقل یک طرح و چشم‌انداز داشتیم.»
به باور غفاری اینکه طالبان بتوانند وضعیت را مدیریت کنند خیلی بعید است. در مورد روابط اقتصادی با دیگر کشورها وقتی کشورها دولت جدید را به رسمیت نشناسند روابط اقتصادی هم به آن شکل دوستانه نخواهد بود. در حد ضرورت پیش می‌رود.
اسناد اعتباری
آگاهان اقتصادی می‌گویند که در شرایط کنونی، بانک‌های افغانستان به دلیل بحران موجود توان ارائه سند اعتبار به تاجران خارجی را ندارند. عبدالله عفاری می‌گوید، در حال حاضر افغانستان به خاطر تمام‌شدن ذخایر ارزی در داخل و مسدود بودن ذخایر ارزی در خارج، توان واردات کالا را ندارد.
به گفته او از اینکه پول نقد به خصوص ذخایر ارزی دالری در افغانستان تمام شده، تاجران توان خرید کالا از بیرون و وارد کردن آن به داخل کشور را ندارند.
غفاری پایین‌آمدن قیمت افغانی در برابر دالر را یک ضربه بزرگ بر اقتصاد کشور و روابط با کشورهای همسایه عنوان می‌کند و می‌گوید که پایین‌آمدن قیمت افغانی در برابر دالر از یک‌سو و کاهش توان ارزی تاجران از طرف دیگر سبب شده تا از یک‌طرف قدرت خرید اجناس در داخل کشور پایین بیاید و از سوی دیگر، قدرت واردات کاهش یابد.
از دید این کارشناس اقتصادی، با توجه به کمبود پول و خرید کالا در بیرون از کشور، نیاز است برای وارد کردن اجناس به داخل از سرمایه‌گذارهای خارجی کمک گرفته شود؛ اما از اینکه بانک‌های افغانستان در شرایط بحرانی قرار دارد، امکان دادن سند اعتباری به تاجران خارجی را ندارد.
به گفته او، معمولا برای اعتماد تاجران خارجی، بانک‌ها اسناد اعتباری ارائه می‌کنند که در صورت عدم پرداخت پول از سوی تاجر داخلی، پول تاجر خارجی از طریق بانک پرداخت می‌شود که اکنون این شرایط نیز وجود ندارد.
اعلام حمایت پاکستان
چند روز پیش، مقامات بخش‌های اقتصادی پاکستان در یک نشست گزینه‌هایی را بررسی کردند که در صورت به‌رسمیت شناخته‌نشدن حکومت طالبان در افغانستان، به عملکرد سیستم بانکی و بخش انرژی این کشور کمک کنند. چاپ پول افغانستان یکی از مواردی بوده که پاکستان برای آن اعلام آمادگی کرده‌است.
اما احمد محمدی می‌گوید که با کمک پاکستان ممکن است برای چند روزی فروپاشی بانک‌ها به تعویق بیافتد؛ اما راه حل دایمی نیست. این استاد دانشگاه می‌افزاید که شرایط کنونی افغانستان طوری نیست که با کمک اقتصادی پاکستان خودش نیز با خطر مشکل اقتصادی روبه‌رواند، حل شود.
او می‌گوید ممکن است این کار طالبان در کوتاه‌مدت کمک محسوب شود؛ اما شاید عواقب شدیدتری برای اقتصاد افغانستان داشته‌باشد.
عبدالله غفاری نیز می‌گوید که کمک اقتصادی پاکستان مشکل اصلی را حل نمی‌کند، از دید او، نبود پول نقد؛ بزرگ‌ترین مشکل افغانستان است که در حال حاضر امکان چاپ آن به دست حکومت طالبان نیست.
به گفته او در افغانستان به خاطر وضع محدودیت چاپ پول از سوی صندوق بین‌المللی پول و قرارگرفتن دستگاه چاپ آن در بیرون از کشور، پاکستان اگر بخواهد پول چاپ کند به این معنی است که می‌خواهد پول جعلی چاپ کند که این‌گونه، بازهم کمکی به وضعیت نمی‌کند.
راه حل چیست؟
آگاهان می‌گویند، تنها راه برای برون‌رفت از وضعیت کنونی، جلب توجه جامعه جهانی و اعتماد مردم از سوی طالبان است که می‌توان به وضعیت کنونی کمک کرد.
احمد محمدی می‌گوید، نیاز است طالبان با انعطاف‌پذیری خواست‌های جامعه جهانی را که بیشتر رعایت حقوق بشر در افغانستان است در نظر بگیرند تا بتوانند توجه دنیا را جلب کنند و از این طریق اعتماد مردم نیز نسبت به حکومت طالبان و سیستم‌های بانکی بیشتر شود تا بار دیگر بتوانند سپرده‌های‌شان را به بانک‌ها بسپارند.
به باور این آگاه اقتصادی، تا ز مانی که اعتماد شکسته بخش خصوصی و مردم به بازار و سیستم بانک‌داری ترمیم نشود، اوضاع اقتصادی و بانک‌داری در کشور نیز بهبود نخواهد یافت.
اما عبدالله غفاری به مدیریت وضعیت از سوی طالبان شک دارد و می‌گوید که این گروه تاکنون یک طرح منظم را برای برون‌رفت از وضعیت جاری ارائه نکرده و در کنار آن حتی توان نقد و ارزیابی طرح‌های اقتصادی دوره‌های گذشته را هم ندارد که بتواند حد اقل مثل گذشته یک چشم‌انداز اقتصادی در کشور به وجود بیاورد.
با این حال طالبان گفته‌اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی تلاش می‌کنند. هرچند که برخی از اقدامات اخیر طالبان در زمینه اقتصادی تاثیر منفی داشته‌است. طالبان چندی پیش اعلام کردند که پرداخت بهره در برابر پول‌های مردم در بانک‌ها باید متوقف شود و این‌گونه، مردم کم‌تر حاضر می‌شوند سپرده‌های‌شان را به بانک‌ها تحویل دهند. علاوه بر آن، طالبان گفته‌اند که تمام مبادلات باید به افغانی صورت گیرد که این کار نیز تاثیر منفی بر اقتصاد کشور داشته‌است.
