از توقف تا خطر تغییر خط انتقال؛ تاپی چرا عملی نمی‌شود؟
تاپی از مهم‌ترین پروژه‌های اقتصادی برای افغانستان است که نقشی بسیار حیاتی در اقتصاد کشور و منطقه دارد. این پروژه خط لوله گاز که قرار است بر اساس برآوردها، سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را در مسیری به طول ۱۸۰۰ کیلومتر از گالکینیش ترکمنستان از مسیر ولایت‌های هرات و قندهار افغانستان به پاکستان و بعد شهر فضلیکای هند منتقل کند، در سه دهه اخیر در آسیای میانه مطرح بوده‌است؛ اما هنوزهم یک رویای دست‌نیافتنی است که پس از ۲۸ سال عملی نشده‌است.
اشرف‌غنی سال‌ها پیش با هیاهوی فراوان و نمایش شکوهمند، پروژه تاپی را کلید زد؛ اما هرگز نتوانست آن را به سرانجام برساند. این در حالی بود که طالبان در آن زمان هم اعلام کرده‌بودند که جنگجویان‌اش در مسیر اجرای پروژه تاپی، مشکلی ایجاد نخواهند کرد.
پیش از این، طالبان از آمادگی برای آغاز این پروژه خبر داده‌بودند. آن‌ها در جریان سفر اخیر وزیر امور خارجه ترکمنستان به افغانستان نیز از جمله درباره اجرای پروژه تاپی مذاکره کردند و خواستار آغاز کار این پروژه سودآور شدند.
اما به تازگی، عمر ایوب خان؛ وزیر امور اقتصادی دولت فدرال پاکستان گفته‌است که اجرای پروژه تاپی یا انتقال خط لوله گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند تا زمانی که وضعیت در افغانستان تثبیت شود به حالت تعلیق درآمده‌است.
مشروعیت طالبان و امنیت افغانستان
اگرچه عمر ایوب خان؛ وزیر امور اقتصادی پاکستان، مسایل امنیتی را دلیل اصلی توقف پروژه تاپی عنوان کرده، زکریا حیدری؛ کارشناس اقتصادی هم به افق می‌گوید، امنیت مهم‌ترین بخش هر پروژه اقتصادی است و در کشوری مثل افغانستان که امنیت تامین نیست، مسلما کشورها تلاش می‌کنند پروژه را متوقف کنند.
این آگاه اقتصادی می‌گوید بعد از آمدن طالبان، کشورهایی مثل ترکمنستان، هند و پاکستان انتظار داشتند که طالبان مشروعیت خود را به دست بیاورند؛ اما از اینکه طالبان نتوانسته‌اند به تمام مواردی که در توافق‌نامه صلح دوحه توافق کرده‌بودند، عمل کنند و از سوی دیگر هنوز از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده‌اند، طبیعی است که این کشورها نسبت به حکومت طالبان و تامین امنیت توسط آن‌ها اعتماد نداشته باشند.
او تاکید می‌کند اگر این مشکل حل نشود، امکان دارد کشورها راهی غیر از افغانستان را برای عملی‌کردن پروژه تاپی در نظر بگیرند که این‌گونه افغانستان یک فرصت مهم اقتصادی را از دست خواهد داد.
رقابت منطقه‌ای
برخی از آگاهان اقتصادی می‌گویند که در مورد پروژه تاپی، ترکمنستان، افغانستان و هند هدف‌های اقتصادی را دنبال می‌کنند؛ اما هدف پاکستان بیش‌تر سیاسی است.
سید مسعود؛ استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی می‌گوید، احتمال دارد که پاکستان ضرورت‌های انرژی خود را از احیای دوباره پروژه دوستی با ایران تهیه کند.
او در صفحه فیس‌بوک‌اش نوشته‌است که در صورت موفقیت پروژه تاپی، صادرات گاز از قطر به هند یا متوقف می‌شود و یا به مقدار بزرگی کاهش می‌یابد.
به گفته این استاد دانشگاه، ایران نیز با توقف این پروژه دست به صادرات گاز به جنوب آسیا خواهد زد.
اما در این‌جا بیش‌ترین ضرر از دید او، متوجه ازبکستان، افغانستان و هند است؛ زیرا ازبکستان بازار را از دست می‌دهد، هند از یک منبع انرژی منظم محروم می‌شود و افغانستان هم سالانه ۴۵۰ میلیون دالر را از دست خواهد داد.
مسئولیت طالبان
کارشناسان معتقد اند برای اینکه افغانستان فرصت عبور پایپ‌لاین از خاک‌اش و سالانه ده‌ها میلیون دالر مفاد از این راه را از دست ندهد، نیاز است طالبان مشروعیت خود را به دست بیاورند تا راه برای اجرای این پروژه باز شود.
زکریا حیدری معتقد است که طالبان اگر حکومتی جوابگو و فراگیر تشکیل دهند، به همان اندازه زودتر می‌توانند برای اجرای این پروژه راهی پیدا کنند.
سید مسعود نیز باور دارد که پاکستان در پی ناامن‌سازی مسیر پایپ‌لاین گاز است که پروژه داعش شاید یک وسیله برای این کار باشد.
او تاکید می‌کند که نیاز است طالبان با درک وضعیت در این زمینه اقدام کنند.
با این‌همه، آگاهان معتقد اند که پروژه تاپی برای افغانستان از چند بعد با اهمیت است. اول اینکه سالانه ۴۵۰ میلیون دالر به خاطر عبور پایپ‌لاین از خاک افغانستان و حق‌العضویت حاصل می‌شود، دوم در صورتی که‌حکومت طالبان بتواند امنیت پروژه را تامین کند، افغانستان می‌تواند خواست خود را بلند ببرد و از گاز هم استفاده کند. سوم، افغانستان به یک منبع مطمئن گاز دسترسی می‌یابد و از وارد کردن گاز از ایران بی‌نیاز می‌شود.
