رسانه‌ها زیر حاکمیت طالبان؛ کاهش ۹۹ درصدی خبرنگاران زن در جنوب افغانستان
رسانه‌ها و آزادی بیان که در صدر دستاوردهای مهم دو دهه گذشته در سایه دموکراسی ناپایدار افغانستان قرار داشت، با روی کار آمدن حکومت طالبان در مسیر فروپاشی قرار گرفت. در طول حکومت طالبان رسانه‌ها و خبرنگاران با شدیدترین سرکوب‌ها روبه‌رو شده و استخبارات و وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان همواره فضای کار را بر خبرنگاران و رسانه‌ها تنگ کرده و کیفیت اطلاع‌رسانی و میزان دسترسی به اطلاعات را به پایین‌ترین سطح سقوط داده‌اند.
این گروه پس از تحکیم قدرت خود، مقررات و دستورالعمل‌های خارج از قانون و عرف را بر رسانه‌ها وضع کرده و «شریعت اسلامی» را چارچوب فعالیت رسانه‌ها و خبرنگاران تعریف کرده‌اند؛ در حالی که توضیح و تفسیر مورد نظر طالبان از «شریعت» برای طیف‌های مختلف اجتماعی و حتی نهادها و دستگاه‌های فعال از جمله رسانه‌ها مشخص نشده‌است. به همین دلیل رسانه‌ها و خبرنگاران در روند کار و فعالیت‌شان با خلأ قانونی روبه‌رو بوده و بر بنیاد گزارش‌ها، طالبان با استفاده از این خلأ به بهانه‌های مختلف دست به سرکوب، بازداشت، شکنجه، تهدید و حتی ضبط وسایل کاری خبرنگاران و وضع محدودیت‌های فزاینده بر آنان زده‌اند.
بربنیاد گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، در یک سال حکومت طالبان، فعالیت حدود ۴۰ درصد رسانه‌ها در افغانستان متوقف شده و حدود ۶۰ درصد از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای نیز وظایف‌شان را از دست داده‌اند که از این میان، بیش‌ترین آسیب متوجه خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای زن بوده‌است؛ طوری که حدود ۸۵ درصد آن‌ها وظایف‌شان را از دست داده‌اند.
یافته‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نیز نشان می‌دهد که در جریان سال گذشته میلادی(۲۰۲۱)، دست‌کم هشت خبرنگار و کارمند رسانه‌ای که پنج تن آن‌ها زنان بودهاند بر اثر حمله‌های هدفمند مسلحانه و یا انتحاری و بمب‌گذاری‌ها جان باخته‌اند. این نهاد همچنین در یک سال حکومت طالبان ۲۴۵ مورد خشونت علیه خبرنگاران شامل بازداشت، خشونت فزیکی، تهدید، ارعاب، جراحت و حتی مرگ را ثبت کرده‌است.
هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان(یوناما) هم اخیرا ۲۰۰ مورد خشونت علیه خبرنگاران و نقض حقوق بشری آنان پس از حاکمیت طالبان را ثبت کرده‌است. این نهاد بین‌المللی خشونت علیه خبرنگاران افغان مثل بازداشت خودسرانه، بدرفتاری، تهدید و ارعاب را «بی‌سابقه» خوانده‌است.
خطر سقوط بیشتر رسانه‌ها
بر بنیاد گزارش‌ها و یافته‌های نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها در افغانستان، از زمان حاکمیت طالبان تاکنون بیش از ۴۰ درصد رسانه‌ها بیشتر به دلایل مشکلات مالی و شماری هم به دلیل وضع مقررات و محدودیت‌ها متوقف شده‌اند.
یافته‌های انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان نشان می‌دهد که پس از روی کار آمدن طالبان در کشور، از میان ۵۵۰ رسانه همگانی، نشرات ۲۲۵ رسانه متوقف شده‌است. این کاهش در مرکز و ولایات صورت گرفته و ولایاتی مثل کابل، هرات، بلخ، بامیان، پنجشیر، تخار، فاریاب و پروان که شمار مهمی از رسانه‌ها را دارا بودهاند نیز از این کاهش آسیب دیده‌اند.
به گفته نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها، بیشتر رسانه‌های محلی با کاهش جدی فعالیت روبه‌رو بوده و به دلیل مشکلات مالی نشرات‌شان را متوقف کرده‌اند.
آن‌ها می‌گویند که بیشتر رسانه‌هایی که تاکنون فعالیت داشته‌اند، به خصوص رسانه‌های محلی در خطر سقوط قرار دارند؛ زیرا اکثر این رسانه‌ها با مشکلات جدی مالی روبه‌رو هستند.
حجت‌الله مجددی؛ رییس انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان می‌گوید که بیشتر رسانه‌های محلی توان پرداخت معاش کارمندان‌شان را ندارند. به گفته او، حتی پول برق و تیل جنراتور این رسانه‌ها بعضا از سوی کارمندان پرداخت می‌شود که این‌گونه با توجه به وضعیت دشوار اقتصادی مردم، امکان ادامه چنین وضعیتی وجود ندارد.
در این گزارش بیشتر روی وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران در حوزه جنوب تمرکز شده و مشکلات مربوط به این ولایات بررسی می‌شود.
رسانه‌های فعال و غیرفعال در حوزه جنوب
در بررسی‌هایی که با همکاری نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها و خبرنگاران محلی صورت گرفته است، در حال حاضر ۴۵ رسانه در ولایات حوزه جنوب مثل قندهار، هلمند، زابل، ارزگان، نیمروز و همچنین غزنی فعال اند که از این میان، در قندهار ۱۳ رسانه، در هلمند، ۷ رسانه، در ارزگان نیز ۷ رسانه، در زابل ۵ رسانه و در غزنی هم ۶ رسانه فعال وجود دارند.
همچنین در این ولایت‌ها ۱۶ رسانه پس از روی کار آمدن طالبان متوقف شده‌اند که از این میان، ۸ رسانه در قندهار، ۵ رسانه در هلمند، ۲ رسانه در ارزگان، یک رسانه هم در ولایت نیمروز از فعالیت بازمانده‌اند.
به گفته مسئولان انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان، تعداد خبرنگاران در این ۶ ولایت حدود ۴۰ درصد کاهش یافته‌است. آمار این انجمن نشان می‌دهد که شمار خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای در این ولایات در زمان حکومت طالبان از ۹۷۰ نفر به ۶۴۹ نفر رسیده‌است.
بربنیاد معلومات نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها و خبرنگاران محلی، در ۱۵ ماه حکومت طالبان در کشور حدود ۲۲ خبرنگار و یوتیوبر در ولایات قندهار، هلمند، ارزگان و غزنی مورد خشونت قرار گرفته‌اند که از این میان، ۸ خبرنگار در قندهار، ۳ خبرنگار در هلمند، ۲ خبرنگار و ۵ یوتیوبر در ارزگان و ۴ خبرنگار هم در ولایت غزنی مورد خشونت واقع شده‌اند.
خبرنگاران محلی می‌گویند که بیش از ۲۰ مورد، بازداشت، لت‌و‌کوب، احضار و تهدید در ولایاتی مثل قندهار، هلمند، ارزگان و غزنی صورت گرفته که از این میان، بسم‌الله وطن‌دوست؛ یکی از خبرنگاران محلی در قندهار چندین بار از سوی طالبان بازداشت شده که در آخرین مورد دو هفته پیش برای چند ساعت از سوی طالبان بازداشت شده‌بود.
یک خبرنگار محلی در قندهار که نمی‌خواهد نام‌اش فاش شود، می‌گوید که سه همکار بسم‌الله وطن‌دوست نیز از سوی طالبان بازداشت شده‌بودند که پس از یک روز آزاد شدند.
محدودیت عمدی اطلاعات
شماری از خبرنگاران در ولایات جنوب و جنوب غربی کشور می‌گویند که رسانه‌ها و خبرنگاران در روند اطلاع‌رسانی و دسترسی به اطلاعات با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. به گفته این خبرنگاران، طالبان آن‌ها را عمدا در خلأ اطلاعاتی قرار داده و از دادن اطلاعات به آن‌ها خودداری می‌کنند.
فرید (مستعار)؛ یکی از خبرنگاران محلی می‌گوید که طالبان در ولایاتی مثل قندهار حتی کنفرانس‌های مطبوعاتی و برنامه‌هایی مثل افتتاح پروژه‌ها را نیز بدون حضور رسانه‌های آزاد برگزار می‌کنند.
او می‌افزاید که او و دیگر خبرنگاران بیشتر با روابط شخصی که دارند، از برنامه‌های طالبان آگاه شده و برای پوشش خبری آن اشتراک می‌کنند.
نثاراحمد (مستعار)؛ خبرنگار دیگری در ولایت قندهار می‌گوید که طالبان همواره از روند اطلاع رسانی خبرنگاران انتقاد داشته و به آن‌ها هشدار داده‌اند که خبرها و گزارش‌های خلاف منافع طالبان را منتشر نکنند.
به گفته این خبرنگار محلی، اگر خبرها و گزارشات به نفع طالبان باشد یا همانطور که آن‌ها می‌خواهند منتشر شود، کاری ندارند؛ اما اگر خلاف آنچه باشد که آن‌ها می‌خواهند، خبرنگاران با تهدید، احضار و بازداشت روبه‌رو خواهند شد.
این خبرنگار محلی همچنین می‌گوید: «طالبان تلاش دارند تا فعالیت رسانه‌ها را محدود کنند. آن‌ها حقیقت را دوست ندارند. من به خاطر نشر یک خبر در شرایطی بودم که می‌خواستم ولایت را ترک کنم.»
خبرنگاران محلی دیگر در ولایت‌های زابل، هلمند، نیمروز، ارزگان و غزنی نیز می‌گویند که نمی‌توانند به طور آزادانه و خارج از چارچوبی که نهادهای محلی طالبان برای آن‌ها تعریف کرده‌اند، اطلاع رسانی کنند.
احضار و تهدید
با این حال، خبرنگاران محلی می‌گویند که حوصله طالبان در برابر خبرنگاران صفر است و هرگاه خبرنگاری خلاف آنچه آن‌ها می‌گویند گزارش دهد، با تهدید و بازداشت آن‌ها روبه‌رو خواهد شد.
به گفته یک خبرنگار محلی در قندهار، طالبان تاکنون چندین خبرنگار را بازداشت کرده‌اند که یکی از خبرنگاران تاکنون چند بار است که از سوی این گروه بازداشت شده‌است.
او می‌گوید: «مرا هم اخطار می‌دهند و می‌گویند که جانت در خطر است و این کار را نکن.»
اما در این میان بیشتر خبرنگاران به دلیل ترس از بازداشت، شکنجه و تهدید این گروه کارهای اطلانی‌رسانی‌شان را مطابق چارچوب تعریف‌شده طالبان منتشر می‌کنند. یک خبرنگار محلی در هلمند می‌گوید: «خبری که می‌سازیم اگر در چارچوب امارت باشد، مشکلی نیست.»
یک خبرنگار محلی در نیمروز که نخواست نام‌اش فاش شود گفت که روند اطلاع‌رسانی در دوره طالبان در کل تغییر کرده‌است و رسانه‌ها و خبرنگاران بیشتر به دلیل فضای محدودکننده به دنبال موضوعات واکنش‌برانگیز نیستند. به همین دلیل بیشتر کارهای رسانه‌ای در اکثر ولایات بر فعالیت‌های عادی و بازتاب برنامه‌های مقامات طالبان متمرکز شده‌است.
این خبرنگار محلی می‌گوید که او تنها یک مورد گزارش درباره ممنوعیت موسیقی و بسته شدن کافیشاپها داشته که از سوی طالبان احضار شده و پس از چند ساعت دوباره آزاد شده‌است.
بربنیاد معلومات خبرنگاران محلی و اعضای محلی نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها در حوزه جنوب و جنوب غرب، بیشتر ریاست امر به معروف، اطلاعات و استخبارات طالبان صاحب صلاحیت‌اند و این سه نهاد راجع به نشرات رسانه‌ها و فعالیت خبرنگاران تصمیم می‌گیرند.
به گفته آن‌ها، فعالیت رسانه‌ها با توجه به نگاه مقامات محلی طالبان متفاوت است؛ زیرا در بیشتر ولایت جنوب و جنوب غرب، زنان اجازه کار و فعالیت در رسانه‌ها را ندارند؛ اما در ولایات شمالی وضعیت بهتر است و شماری از زنان توانسته‌اند به کارشان در رسانه‌ها ادامه دهند.
یک فعال رسانه‌ای که نمی‌خواهد نام‌اش گرفته شود، می‌گوید که در ولایات جنوبی و جنوب غربی نشر موسیقی در رسانه‌ها ممنوع است در حالی که در برخی از رسانه‌های ولایات شمالی موسیقی نشر می‌شود.
احمد (مستعار)؛ یکی از خبرنگاران محلی نیز می‌گوید که در بیشتر ولایات حوزه جنوب مثل قندهار، هلمند، ارزگان، زابل و نیمروز نه تنها موسیقی نشر نمی‌شود؛ بلکه اخبار نیز از فهرست برنامه‌های نشراتی این رسانه‌ها حذف شده‌است.
به گفته این خبرنگار بیشتر رسانه‌ها در این ولایات مسدود شده و رسانه‌هایی که فعال مانده‌اند هم نشرات محدودی دارند و تنها چند ساعت در روز نشرات دارند و برنامه‌هایی مثل سریال و مسایل دینی را منتشر می‌کنند.
بحران اقتصادی
خبرنگاران و مسئولان محلی نهادهای حمایت‌کننده رسانه‌ها می‌گویند که تقریبا تمام رسانه‌ها در افغانستان با مشکلات مالی مواجه هستند؛ اما در ولایت جنوبی بیشتر رسانه‌هایی که فعال مانده‌اند توان تامین مصارف ابتدایی‌شان را ندارند.
نثاراحمد (مستعار)؛ یکی از خبرنگارن محلی در حوزه جنوب می‌گوید که به جز تعداد محدودی از رسانه‌ها، تمام رسانه‌های فعال در این حوزه با مشکلات جدی مالی مواجه‌اند و خبرنگاران به دلیل مشکلات مالی نمی‌توانند معاش دریافت کنند.
او می‌افزاید که در برخی از رسانه‌ها خبرنگاران با توجه به علاقه‌ای که به کار خبرنگاری دارند، به صورت رایگان به کار ادامه داده‌اند؛ در حالی که به گفته او این رسانه‌ها توان پرداخت معاش کارمندان را ندارند.
میثم (مستعار)؛ خبرنگار دیگر محلی نیز می‌گوید که در بیشتر این ولایات که بیشترینه رادیوها فعال هستند، وضعیت این رسانه‌های صوتی طوری است که توان پرداخت مصارف روزانه‌شان را ندارند.
او می‌افزاید که بلندترین معاش در رادیو ۴ هزار افغانی است. میثم همچنین می‌گوید که مدیر نشرات، بلندترین معاش را در رادیو دارد و گویندگان خبر از یک هزار تا ۱۵۰۰ افغانی معاش دریافت می‌کنند و خبرنگاران ۲ تا ۳ هزار معاش علاوه بر تیل موترسایکل‌شان برای پوشش رویدادها دریافت می‌کنند.
وضعیت در رسانه‌ها در این ولایت طوری است که به گفته یکی از خبرنگاران، کارمندان یک رادیو پول جمع کردند تا کرایه خانه مسئول رادیو را که توان پرداخت آن را نداشت، بدهند.
کاهش چشمگیر خبرنگاران زن
بر اساس معلومات خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها، پیش از قدرت‌گیری طالبان حدود ۹۶ خبرنگار زن در ولایاتی مثل هلمند، قندهار، ارزگان، زابل، نیمروز و غزنی فعالیت داشتند که اکنون این تعداد به دو خبرنگار کاهش یافته‌است. به گفته خبرنگاران محلی، در حال حاضر تنها یک خبرنگار زن در ولایت ارزگان و یک خبرنگار دیگر هم در ولایت قندهار حضور دارند. به گفته خبرنگاران محلی، یک خبرنگار زن در نیمروز بیشتر از خانه با یک رسانه کار می‌کند.
پیش‌تر، سازمان گزارشگران بدون مرز گزارش داده‌بود که از میان ۳۴ ولایت، در ۱۱ ولایت کشور مثل ولایات بادغیس، هلمند، دایکندی، غزنی، میدان وردک، نیمروز، نورستان، پکتیا، پکتیکا، سمنگان و زابل اصلا خبرنگار زن حضور ندارد؛ اما خبرنگاران محلی می‌گویند که در حوزه جنوب، بیشتر خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای زن کارشان را از دست داده‌اند.
مسئولان محلی طالبان ادعا می‌کنند که حضور زنان در این ولایت بیشتر به دلیل مشکلات مالی رسانه‌ها و نبود معاش کافی محدود شده‌است؛ ولی خبرنگاران محلی می‌گویند که در بیشتر این ولایات، حضور خبرنگار زن در رسانه‌ها «ممنوع» شده‌است.
به این ترتیب، رسانه‌ها و خبرنگاران در سایه حاکمیت طالبان در تگنای شدیدی قرار گرفته و روند اطلاع‌رسانی و محتوای نشراتی رسانه‌ها نیز به پایین‌ترین سطح خود رسیده‌است. افزون بر این، روند رسیدگی به اطلاعات نیز محدود شده و در بسیاری از موارد گفته می‌شود مقامات طالبان از دادن معلومات به خبرنگاران خودداری می‌کنند.
پیش از این گزارش‌ها در مورد سانسور خبرها توسط نهادهایی مثل استخبارات، اطلاعات و فرهنگ طالبان منتشر شده‌بود. به گفته شماری از خبرنگاران، طالبان نشر رویدادهای خلاف خواسته‌های‌شان را نمی‌پذیرند و همواره خبرنگاران و رسانه‌هایی را که چنین رویدادهایی را پوشش داده‌اند، سرکوب، بازداشت و تهدید کرده‌اند.
