تغییر راهبرد امنیتی پاکستان؛ تقابل با طالبان، تعامل با تاجیکستان؟
فارغ از اینکه در پشت پرده، اسلامآباد و دوشنبه چه طرحها، تفاهمات و برنامههایی برای همکاری در زمینه افغانستان و مقابله با طالبان دارند، سفر جنرال عاصم ملک به دوشنبه نشان میدهد که در شرایط کنونی، یکی از مهمترین اهداف اسلامآباد، تشدید فشارها بر کابل است و این همان چیزی است که توسعه روابط میان پاکستان و تاجیکستان به تحقق آن کمک قابل توجهی خواهد کرد.
امامعلی رحمان؛ رئیسجمهور تاجیکستان، روز دوشنبه (۱۰ جدی) با محمد عاصم مالک؛ مدیر کل سازمان اطلاعات نظامی پاکستان در شهر دوشنبه دیدار کرد.
جنرال ملک سه ماه پیش رییس آیاسآی شد.
امامعلی رحمان در این دیدار، روابط سیاسی دو کشور را «باثمر» و دیوار اعتماد را «بلند» توصیف کرده است.
آنها همچنین بر تقویت همکاری تاجیکستان و پاکستان در زمینه مبارزه با تروریزم، افراطگرایی، رادیکالیزم، قاچاق مواد مخدر و جرایم فراملی تأکید کردند.
جنرال آصف ملک؛ رییس سازمان جاسوسی پاکستان در شرایطی به دوشنبه سفر میکند که روابط کابل و اسلامآباد بیش از هر زمان دیگری در سه سال گذشته، پرتنش و خصمانه است. از جانب دیگر، تاجیکستان از معدود همسایگان افغانستان است که همچنان فاصله معنادار خود از رژیم طالبان را حفظ کرده و با میزبانی از رهبران و فرماندهان جبهات نظامی ضد طالبان، ابراز مواضع و نگرانیهای خود درباره وضعیت امنیتی حاکم بر افغانستان و خطر توسعه تروریزم و بیثباتی به آسیای مرکزی، پیوسته هشدار داده است.
بنابراین از نظر استراتژیستهای نظامی پاکستان تقویت و توسعه روابط با تاجیکستان میتواند یکی از اهرمهای موثر فشار بر طالبان در افغانستان باشد.
به بیان صریحتر، فارغ از اینکه در پشت پرده، اسلامآباد و دوشنبه چه طرحها، تفاهمات و برنامههایی برای همکاری در زمینه افغانستان و مقابله با طالبان دارند، سفر جنرال عاصم ملک به دوشنبه نشان میدهد که در شرایط کنونی، یکی از مهمترین اهداف اسلامآباد، تشدید فشارها بر کابل است و این همان چیزی است که توسعه روابط میان پاکستان و تاجیکستان به تحقق آن کمک قابل توجهی خواهد کرد.
با این حال، پرسش این است که آیا به راستی رویکرد راهبردی و استراتژیک پاکستان در قبال طالبان حاکم بر افغانستان تغییر کرده است؟ آیا این تغییر به اندازهای عمیق، پایدار و جدی است که پاکستان ترجیح میدهد مواضع خود را در قبال طالبان به تاجیکستان نزدیک کند و در حالی که هر دو کشور دغدغههای مشابهی در قبال گسترش دامنه ناامنی و تروریزم از افغانستان زیر سلطه طالبان و تهدید مستقیم امنیت ملی خود از این ناحیه دارند اسلامآباد و دوشنبه علیه کابل متحد خواهند شد؟
پاسخ دادن به این پرسش دستکم با توجه به سابقه رویکردها، منافع و سوگیریهای هریک از این دو کشور همسایه در معادلات سیاسی – امنیتی افغانستان در طول چند ده سال اخیر بسیار دشوار است.
این واقعیت را نمیتوان نادیده گرفت که پاکستان و تاجیکستان در معادلات امنیتی، سیاسی و حتی اقتصادی افغانستان، منافع متضادی دارند و همواره در مقابل همدیگر عمل کردهاند.
تقابلهای مرگبار نیروهای نیابتی هر دو کشور در زمین افغانستان بر درستی این برداشت شهادت میدهد و یکی از تازهترین آنها جنگ سرنوشتساز طالبان در پنجشیر بود که در نتیجه آن گفته میشود دخالت مستقیم جنرالها و جتهای جنگنده ارتش پاکستان توانست رویای تاریخی طالبان برای تسلط بر پنجشیر را محقق کند و «جبهه مقاومت» مورد حمایت تاجیکستان را در زادگاه و پایگاه نمادین آن درهم بشکند.
با اینهمه در حال حاضر، روند رویدادها به گونهای رقم خورده که طالبان که تا دیروز نیروی نیابتی پاکستان علیه «جبهه مقاومت» شمال به مثابه نیروی نیابتی تاجیکستان قرار داشتند، اکنون به دردسری مشترک و تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی پاکستان و تاجیکستان تبدیل شدهاند و این همان چیزی است که دو رقیب قدیمی را به همدیگر نزدیک میکند تا در زمینه مهار طالبان و تروریستهای متحد آن در افغانستان همکاری کنند.
اما هیچکس نمیداند که این همکاری در چه سطحی صورت خواهد گرفت، چقدر پایدار خواهد بود و چگونه میتواند منافع متضاد دو کشور همسایه را در افغانستان تامین کند؛ اما چیزی که اکنون در حال روی دادن است این است که پاکستان دیگر حامی استراتژیک طالبان در افغانستان نیست و با توجه به رویدادهای مرگبار اخیر در پکتیکا و در پی آن، حملات به اصطلاح «تلافیجویانه» طالبان بر مناطق مرزی پاکستان، دولتمردان و جنرالهای ارتش و درجهداران سازمان جاسوسی پاکستان ممکن است به این نتیجه رسیده باشند که با ایجاد یک محور قدرتمند منطقهای علیه طالبان شرایط را به نفع خود تغییر دهند و اهداف مورد نظر خود را بر دولتمردان طالبان در کابل و قندهار تحمیل کنند.
با این وجود، همان گونه که در بالا نیز اشاره شد مشخص نیست که دامنه و دایره همکاریهای دو رقیب قدیمی در افغانستان زیر سلطه طالبان تا کجاست و آیا میتوان نتیجه گرفت که راهبرد بنیادین پاکستان در قبال طالبان کاملا تغییر کرده و اکنون تفاوت مهم و معناداری میان مواضع منافع پاکستان و تاجیکستان در افغانستان وجود ندارد؟
پاسخ این پرسش هرچه باشد در حال حاضر، روند رویدادها به نفع طالبان نیست و اگر تنش در روابط این گروه با پاکستان همچنان استمرار پیدا کند امکان ظهور یک ائتلاف منطقهای علیه رژیم حاکم بر افغانستان دور از دسترس نیست؛ چیزی که در صورت تحقق آن ممکن است افغانستان را بار دیگر به ورطه مرگبار جنگهای جدید داخلی میان طالبان و گروههای ضد طالبان بازگرداند.