آیین همسایه‌داری؛ افغانستان بزرگ‌تر از طالبان است
اگرچه ازبکستان مانند هر کشور دیگری حق دارد که در راستای تامین و تحقق منافع خود، تصمیم بگیرد، سیاست‌گذاری کند و بنیان روابط دوجانبه خود با کشورهای مختلف را سامان بدهد؛ اما آنچه در مورد افغانستان امروز اهمیت دارد این است که افغانستان بزرگ‌تر از طالبان است و طالبان علیرغم اینکه یکی از واقعیت‌های انکارناپذیر کشور محسوب می‌شوند هرگز نمی‌توانند از عموم مردم افغانستان نمایندگی کنند.
سخنگوی طالبان از اظهارات اخیر شوکت میرضیایف؛ رئیس جمهور ازبکستان استقبال کرد و آن را درکی از واقعیت‌های کنونی افغانستان خواند.
میرضیایف اخیرا گفت: «رویکرد ازبکستان به افغانستان همواره واقع‌بینانه و استراتژیک بوده و به سمت درازمدت معطوف است. ما هرگز از همسایه‌مان جدا نشده‌ایم یا از آن رو برنگردانده‌ایم.»
او گفت بسیاری از کسانی که در ابتدا با سیاست تعامل تاشکند با طالبان مخالف بودند اکنون به درستی آن اذعان می‌کنند.
ازبکستان از معدود همسایگان افغانستان است که پس از تسلط دوباره طالبان بر کشور، روابط خود را با این گروه احیا کرد و از آن زمان تاکنون روابط دوطرف به طور فزاینده‌ای گسترش پیدا کرده تا آنجا که ازبکستان حتی سفیر رسمی طالبان را پذیرفته و سفیر خود را به کابل اعزام کرده است.
این در حالی است که انتظار می‌رفت یکی از همسایگانی که بیشترین تنش را با رژیم طالبان داشته باشد، ازبکستان خواهد بود؛ زیرا ازبکستان نه تنها به طور سنتی با ازبک‌های افغانستان که در نقطه مقابل طالبان قرار دارند و از نظر قومی نیز با رهبران عمدتا پشتون طالبان، خصومت‌های پیچیده و طولانی داشته‌اند، رابطه مستحکم و پایداری دارد؛ بلکه به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان از نظر امنیتی و ایدئولوژیک، تهدیدی برای ازبکستان نیز محسوب می‌شود.
به عبارت واضح‌تر، بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان، خطر توسعه تروریزم به سراسر منطقه را چندین برابر افزایش داده است؛ خطری که به نظر می‌رسد کشورهایی مانند ازبکستان به دلیل حضور چشمگیر تروریست‌های ازبک در صفوف گروه‌های تروریستی منطقه‌ای و بین‌المللی بیش از هر کشور دیگری در معرض تبعات و پیامدهای زیانبار و ویرانگر آن قرار دارند.
تروریست‌های ازبک‌تبار، بیش از این از متحدان کلیدی طالبان در جنگ علیه امریکا و نیروهای امنیتی دولتی پیشین افغانستان بودند. بنابراین کاملاً قابل انتظار است که با تسلط طالبان بر قدرت در افغانستان، متحدان منطقه‌ای این گروه از جمله تروریست‌های ازبک به پایگاه‌ها و پناهگاه‌های امن مورد حمایت طالبان در افغانستان دست پیدا کرده و از این طریق با افزایش قدرت خود تحت تاثیر الگوی الهام‌بخش طالبان در مبارزه با دولت پیشین افغانستان برای ساقط کردن دولت ملی ازبکستان و برافراشتن نظام به اصطلاح «اسلامی» در آن کشور تلاش و مبارزه کنند.
افزون بر این، اشرف غنی و شماری از مقامات ارشد حکومت تحت رهبری او پس از فرار از کابل، راهی ازبکستان شدند و از آنجا به امارات متحده عربی گریختند. در جریان آن رویداد، ده‌ها فروند هلیکوپتر نظامی و هواپیماهای جنگی و ترابری ارتش پیشین افغانستان نیز به ازبکستان منتقل شدند؛ رویدادی که بارها موجب موضع‌گیری‌های تهدیدآمیز از سوی طالبان علیه این همسایه شمالی افغانستان شده است.
اما دولتمردان تاشکند با نادیده گرفتن تهدیدهای طالبان و تاکیدهای مکرر آن‌ها مبنی بر بازگرداندن جنگنده‌های ارتش پیشین افغانستان، تصمیم‌گیری درباره سرنوشت این جنگنده‌ها را به امریکا موکول کرده‌اند.
این امر نیز پیش‌بینی می‌شد که روابط میان ازبکستان و طالبان را تیره و تنش‌آلود بسازد و بر تلاش‌های دوطرف برای توسعه روابط با نادیده گرفتن زمینه‌های تنش و تخاصم، تاثیر منفی بگذارد.
یکی دیگر از مسائل موجود در روابط ازبکستان و طالبان، اختلاف بر سر سهم کشورهای آسیای میانه و افغانستان از آب آمودریا بود؛ موضوعی که در مواردی حتی واکنش رسمی دولتمردان ازبکستان نسبت به احداث کانال عظیم قوش تپه توسط طالبان را برانگیخت. آن‌ها به طور واضح نسبت به ورود یک «بازیگر غیرمتعهد جدید» به بحران آب در آسیای مرکزی هشدار دادند.
با این‌همه اما اظهار نظر تازه شوکت میرضیایف؛ رئیس جمهور ازبکستان درباره رویکرد «واقع‌بینانه و استراتژیک» تاشکند نسبت به افغانستان نشان می‌دهد که مقامات ازبک همچنان مصمم هستند تا روابط خود را با طالبان گسترش دهند و در این زمینه به طور بی‌پروا حتی حساسیت‌های سیاسی، قومی و مذهبی در افغانستان را نادیده می‌گیرند، خطرات و تهدیدهای ناشی از تسلط طالبان بر افغانستان و احتمال توسعه تروریزم به آسیای مرکزی و سایر کشورهای منطقه را کم اهمیت می‌شمارند و زمینه‌های تنش و تخاصم در روابط دوجانبه را به طور پرسش‌برانگیز و غیرقابل درکی بی‌اثر جلوه می‌دهند.
آگاهان و منتقدان اما می‌گویند که اگرچه ازبکستان نیز مانند هر کشور دیگری حق دارد که در راستای تامین و تحقق منافع خود، تصمیم بگیرد، سیاست‌گذاری کند و بنیان روابط دوجانبه خود با کشورهای مختلف را سامان بدهد؛ اما آنچه در مورد افغانستان امروز اهمیت دارد این است که افغانستان بزرگ‌تر از طالبان است و طالبان علیرغم اینکه یکی از واقعیت‌های انکارناپذیر کشور محسوب می‌شوند هرگز نمی‌توانند از عموم مردم افغانستان نمایندگی کنند. این واقعیتی است که همه کشورهای همسایه و منطقه از جمله ازبکستان باید آن را درک کنند و بر بنیاد این درک، روابط خود با حکومت طالبان و مردم افغانستان را تنظیم نمایند.
