اولین جشنواره فیلم مستند افغانستان در سویدن
نخستین جشنواره فیلم مستند افغانستان بروز جمعه، ۲۵ اکتبر در سویدن برگزار شد.
به گزراش رادیو زمانه این جشنواره که با حمایت «نهاد فرهنگی آموزش جنبش کارگری سویدن» در استکهلم برگزار شد، میزبان دو مستندساز جوان افغان بود. چهار فیلم مستندی که در این جشنواره به نمایش گذاشته شد، بر اساس پروژه مشترک «سرک‌های کابل» در دو سال اخیر تهیه شده‌اند و به خیابان‌های کابل، مسائل و مشکلات شهری افغانستان و نابسامانی‌های اجتماعی در این کشور می‌پرداختند.
مسعود مافان، مسئول برگزاری این جشنواره از سوی «نهاد فرهنگی آموزش جنبش کارگری سویدن» در گفت‌وگو با رادیو زمانه برگزاری چنین جشنواره‌ای را یک اتفاق خوب برای جامعه افغان‌های ساکن سویدن خواند و گفته است:
«وقتی بصیر سیرت به من پیشنهاد داد که فیلم‌های مستندی از افغانستان را به نمایش بگذاریم، فکر کردم بهتر است این‌کار را به شکل یک جشنواره دنبال کنیم، با این امید که در سال‌های آینده با امکانات بیشتر و به صورت مفصل‌تر برگزار شود.»
آقای مافان در ادامه درباره چشم‌انداز این جشنواره در آینده گفت: «امسال این جشنواره به عنوان اولین تجربه ما به خوبی برگزار شد. در سال‌های بعد اما قصد داریم این جشنواره را به شکل گسترده‌تری با تبلیغات و امکانات بیشتری برگزار کنیم. تصمیم داریم یک جشنواره چند روزه داشته باشیم و از حمایت سایر نهادهای فرهنگی در سویدن هم بهره بگیریم تا بتوانیم مخاطبان غیر افغان را نیز با خود همراه کنیم. البته امسال هم مخاطب غیر افغان داشتیم، سویدنی‌ها، ایرانی که تعدادشان خیلی زیاد بود و ترک‌ها از این جشنواره استقبال کردند.»
مستندسازان افغان اغلب دانش‌آموختگان «سینما حقیقت» هستند و از سال ۲۰۰۶ میلادی به این‌سو در کارگاه‌های آموزشی که توسط فرانسه و آلمان در افغانستان برگزار شد، مستندسازی را فراگرفته‌اند و در حال حاضر برخی از آنها آثارشان را در جشنواره‌های مختلف بین‌المللی و داخلی افغانستان به مخاطبانشان ارائه می‌کنند. بعضی از این آثار نیز در این میان موفقیت‌هایی به‌دست آورده‌اند از جمله فیلم «شب خاکی» ساخته علی هزاره که در دو سال اخیر، ۹ جایزه از جشنواره‌های بین المللی را از آن خود کرده؛ و همچنین فیلم «افغانستان کوچک» ساخته بصیر سیرت که به‌تازگی جایزه جشنواره حقوق بشر افغانستان را دریافت کرده است.
از «چک‌پوینت» تا «شب خاکی»
نخستین جشنواره مستند افغانستان با نمایش فیلم «چک پوینت» ساخته حامد علیزاده آغاز شد و با نمایش فیلم «شب خاکی» اثر علی هزاره به پایان رسید. همچنین فیلم‌های «جواز رانندگی» از محبوبه ابراهیمی و «افغانستان کوچک» ساخته بصیر سیرت از دیگر فیلم‌های به نمایش درآمده در این جشنواره بود.
«چک‌پوینت» ساخته حامد علیزاده مستندی است درباره پست‌های ویژه بازرسی در کابل که بر رفت و آمد مردم و کالاهایی که با خود حمل می‌کنند نظارت دارند. در این مستند فعالیت‌های مختلف مأموران امنیتی از جمله پی‌گیری جرایم اخلاقی در کابل، حمله به خانه‌های مردم در صورت مشاهده موردی مشکوک، حمله به تروریست‌ها و همچنین فساد مالی و اخلاقی مأموران به صورت کنایه‌آمیز به نمایش گذاشته می‌شود.
حامد علیزاده در این فیلم، بدون اینکه به صورت مستقیم بر نابسامانی‌های سیاسی افغانستان متمرکز شود، با به تصویر کشیدن بخشی از زندگی روزمره مردم، به مسأله امنیت توجه می‌کند و نظام مدیریتی افغانستان را مسئول نبود امنیت می‌داند. او بدون آنکه به صراحت قضاوت کند، تنها به عنوان یک راوی صبور، عملکرد ایست‌های بازرسی در کابل را از دریچه دوربین‌اش نشان می‌دهد و زوایای پنهانی را آشکار می‌کند.
«افغانستان کوچک» ساخته بصیر سیرت اما درباره کوچه‌ای است در کابل که سه کیلومتر طول دارد و تقریبا ۳۰ هزار نفر در آن رفت و آمد می‌کنند. بصیر سیرت در این مستند، دنیای مردانه خشنی را روایت می‌کند که در آن برخی از مردم اسب‌ها را کتک می‌زنند، سگ‌ها را با سنگ از خود می‌رانند، در ضدیت با اتومبیل به عنوان یکی از دستاوردهای مدرنیته، جنجال به پا می‌کنند و دشنام‌های جنسی می‌دهند تا برتری خود را نسبت به حریف ثابت کنند. اما گروه دیگری هم در این کوچه زندگی می‌کنند. آنها خواستار برچیده شدن وسایل نقلیه سنتی مانند گاری و اسب هستند و ترجیح می‌دهند شیوه زندگی امروزی را در پیش گیرند.
«افغانستان کوچک» به دلیل رویکردهای حقوق بشری‌اش به‌تازگی جایزه جشنواره بین‌المللی حقوق بشر در افغانستان را به دست آورده و همچنین در جشنواره‌هایی در ترکیه، آلمان، ایتالیا و لهستان نیز به نمایش گذاشته شده است.
سومین فیلمی که در این جشنواره به نمایش درآمد «جواز رانندگی» بود ساخته محبوبه ابراهیمی. او وقتی سه ساله بود افغانستان را ترک کرد و به ایران رفت و در ۲۷ سالگی به افغانستان بازگشت.
محبوبه ابراهیمی در مستند «جواز رانندگی» تلاش زن جوانی را به تصویر می‌کشد که می‌خواهد به عنوان نخستین زن راننده در افغانستان در یک آژانس اتومبیل به فعالیت کار کند. او ابتدا برای گرفتن گواهینامه رانندگی تلاش می‌کند و پس از آنکه یک بار رد می‌شود، سرانجام موفق می‌شود گواهینامه‌اش را بگیرد. سپس تلاش‌های او برای به‌دست آوردن کار در یک آژانس مسافربری آغاز می‌شود.
در این فیلم ما با نگاه جامعه مردسالار به «رانندگی» زن مواجه می‌شویم، اما در همان حال مردانی را هم می‌بینیم که از حضور یک زن در آژانس استقبال می‌کنند و تلاش می‌کنند او را با چم و خم کار آشنا کنند.
«شب خاکی» ساخته علی هزاره اما شاید متفاوت‌ترین فیلم جشنواره بود. این فیلم، مستندی است درباره زندگی کارمندان شهرداری کابل که شب‌ها خیابان‌های کابل را پاکسازی می‌کنند و خاک را داخل جوی‌های آب روان در شهر می‌ریزند و صبح روزهای بعد کارمندانی دیگر همان گل و لای را از جوی‌ها لایروبی می‌کنند و داخل خیابان‌ها می‌ریزند. «شب خاکی» علاوه بر نگاه اجتماعی به مسائل شهری، از کنایه‌های سیاسی نیز خالی نیست.
چهره دیگری از مردم افغانستان
محسن نکومنش‌فرد، نویسنده ایرانی ساکن سویدن و نویسنده کتاب «از هرات تا تهران»، محمد شریف سعیدی، شاعر و نویسنده افغان مقیم سویدن، زهرا باقری‌شاد، روزنامه‌نگار ایرانی مقیم سویدن و محبوبه ابراهیمی، کارگردان فیلم «جواز رانندگی» در پایان این جشنواره، در نشستی که از سوی مسئولان جشنواره برگزار شد، نظراتشان درباره چهار فیلم مستند از مجموعه «سرک‌های کابل» را بیان کردند.
محسن نکومنش فرد گفت: «در این فیلم‌ها ما چهره دیگری از مردم افغانستان و از زن افغان را دیدیم.»
شریف سعیدی هم بر آن بود که دو فیلم مستند «جواز رانندگی» ساخته محبوبه ابراهیمی و «افغانستان کوچک» ساخته بصیر سیرت از سویه‌های شاعرانه برخوردار است.
زهرا باقری‌شاد، روزنامه‌نگار ایرانی ساکن سویدن فیلم «افغانستان کوچک» را روایتی ساده از زندگی مردم افغانستان دانست. او به رویارویی سنت و مدرنیته در جامعه افغانستان اشاره کرد و گفت: «شاید کمتر کسی بتواند تصور کند که به جامعه سنتی افغانستان هم مظاهری از مدرنیته وارد شده و مردم را به چالش با مظاهر سنت واداشته. اما در این فیلم ما می‌بینیم که اتومبیل در کنار گاری در خیابان تردد می‌کند و حتی گاه تعداد اتومبیل‌ها بر گاری‌ها پیشی می‌گیرد. در این میان کارگردان تلاش نکرده از این مسائل تصویری سیاه و یأس‌‌آمیز ارائه دهد، بلکه مشکلات را با طنز و با زبانی شاعرانه بیان کرده است.»
