صنعت رباب و دوتار هرات در خطر خاموشی و فراموشی

توضیح: این گزارش که قبلا در خبرگزاری افق منتشر شده‌بود، اکنون به بهانه ثبت دوتار به عنوان میراث فرهنگی ایران در یونسکو بازنشر می‌شود تا تأکید شود که دوتار بخشی از فرهنگ و صنعت هرات و افغانستان هم است و دست‌کم می‌تواند به‌عنوان یک میراث فرهنگی مشترک حوزه تمدنی منطقه شامل افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ایران به رسمیت شناخته شود.

بقای رباب و دوتار در ولایت هرات در غرب کشور، به دستان توانمند سازندگان معدود این دو ابزار موسیقی محلی بستگی دارد. با گذشت زمان از شمار سازندگان این دو آله موسیقی به‌دلیل مشتریان اندک، کاسته شده‌است. در هرات کمتر از پنج نفر به ساخت این دو آله موسیقی مصروف هستند و با دست‌کشیدن آن‌ها از این حرفه، کسی دیگر این سازها را نخواهد ساخت.

داوود پاینده را اکثر‌ رباب و دوتارنوازان مشهور هرات می‌شناسند. او با سابقه‌ای ۳۵ ساله، یکی از بهترین سازندگان این دو آله موسیقی محلی کشور است. دو نسل از خانواده داوود، از زندگی‌شان برای ساخت رباب و دوتار مایه گذاشته‌اند.

هنگام ورود به کارگاه داوود، رباب و دوتارهای زیادی چشم‌ها را به سمت خود می‌کشاند؛ اما کسادی بازار باعث شده که این دو آله موسیقی برای مدت زیادی در دکان‌ بماند.

در این بازه زمانی، افق‌های روشنی برای رونق دوباره کار و بار داوود پاینده متصور نیست.

او به جز ساخت سازهای موسیقی، کار دیگری بلد نیست و نگران است که با ایستادن چرخ کار و بارش، چگونه مصارف زندگی‌اش را تامین کند.

داوود به خبرگزاری افق می‌گوید: «پس از من، از فامیل من کسی نیست که رباب و دوتار بسازد. بابو (پدرکلان) رباب‌ساز و دوتارساز بود. پدر (پاینده محمد) من هم همین قسم. این کسب (شغل) پدری من است. حالا هیچ‌کس قدر نمی‌کند و دولت هم توجه ندارد. من به بچه‌های خود اجازه ندادم که بیایند کار من را بکنند، این کار به جز غم و رنج هیچ پولی ندارد.»

ویژگی‌های رباب و دوتار

رباب و دوتار از چوب درخت توت ساخته می‌شود. این دو ساز با دقت هرچه بیشتر داوود پاینده، مینیاتوری و صدف‌کاری می‌شود، تا علاقمندان‌اش را به سمت خود بکشاند.

نثاراحمد؛ از دوتارنوازان چیره‌دست هرات است. او حدود ۶۰ سال می‌شود که از دوتارهای داوود و پدرش استفاده می‌کند.

نثاراحمد به خبرگزاری افق می‌گوید: «رباب‌ و دوتارهای داوودجان، خیلی خوب است. هیچ‌وقت کج نمی‌شود و صدای خوبی هم دارد. ربابی که من دارم خود داوود برای من ساخته و هیچ مشکلی ندارد و ۷ – ۸ سال می‌شود که هیچ خراب نشده‌است.»

اکنون رباب و دوتار با کیفیت تا ۲۵۰ هزار افغانی در بازار هرات به فروش می‌رسد.نثار احمد: رباب و دوتار های هرات دوام زیادی دارد

سوغات هرات

موسیقی محلی علاقمندان زیادی در هرات دارد؛ اما قدرت خرید مردم در شرایط بد اقتصادی نسبت به‌ سال‌های گذشته کاهش یافته‌است و این شرایط، روی بازار رباب و دوتارسازان، تأثیر منفی گذاشته‌است. هنردوستان خیلی کم برای خریداری رباب و دوتار مراجعه می‌کنند.

بیشتر هراتی‌های مقیم خارج کشور رباب و دوتار را خریداری می‌کنند و به‌عنوان سوغات هرات با خود به کشورهای اروپایی و امریکا منتقل می‌کنند؛ اما ناامنی‌های فزاینده، باعث کاهش ورود افغان‌های مقیم خارج شده‌است.

داوود پاینده می‌گوید: «از خارج که به قوم‌دیدنی می‌آیند رباب و یا دوتاری همراه خود می‌برند، آنجا ( خارج کشور) ارزش زیادی دارد و گران هم هست. هرچه رباب و دوتار خوبی در هرات باشه، آن‌ها با خود می‌برند.»

«حکومت به قصه هنر نیست»

رباب و دوتارسازان هرات، حکومت را به «بی‌پروایی» و «سهل انگاری» در اهمیت‌دادن به هنرشان متهم می‌کنند و تداوم این روند را زنگ خطری برای فراموشی این حرفه می‌دانند.

داوود پاینده می‌گوید: «به‌خدا قسم که خوشحال نیستم که رباب‌ساز و دوتارساز هستم، چون دولت ما را قدر نمی‌کند و مردم هم بیچاره‌ها ضعیف هستند. دولت ما باید به ما کمک و رسیدگی کند؛ اما حکومت هیچ اصلاً به قصه ما نیست.»

نثاراحمد دوتارنواز نیز حکومت را به بی‌پروایی در حمایت از سازندگان آله‌های موسیقی محلی متهم می‌کند و می‌گوید: «هم حکومت از سازندگان رباب و دوتار حمایت نمی‌کند و هم بازار موسیقی برقی گرم است و زیادتر سازهای برقی به فروش می‌رسد و موسیقی محلی در حالت کما قرار دارد، نباید این قسم می‌شد.»

پاسخ دولت چیست؟

در این میان، آریا رؤوفیان؛ رییس اطلاعات و فرهنگ هرات به خبرگزاری افق می‌گوید که تاکنون رباب و دوتارسازان هرات مشکلات و خواسته‌های‌شان را با آن‌ها در میان نگذاشته‌اند.

او می‌افزاید: «بازار کسب و کار رباب و دوتارسازان هرات رونق آنچنانی ندارد. این‌ها هیچ‌گاهی خواسته مشخصی از دولت ندارند که ما حمایت کنیم؛ ولی ما در آینده نزدیک قرار است که نمایشگاه‌های آثار صنایع دستی در کشورهای همسایه برگزار شود، رباب و دوتارسازان را هم سهم بدهیم.»

اما سازندگان رباب و دوتار می‌گویند که به این وعده‌های مسؤولان فرهنگی باور ندارند.