معارف در سایه حاکمیت طالبان؛ از مختل‌شدن روند آموزش تا کاهش ۴۰ درصدی دانش‌آموزان
در حالی که تمام جوامع در دنیا روند توسعه و اصلاحات را از آموزش و تربیت کودکان در مکاتب آغاز می‌کنند؛ اما در افغانستان پس از روی کار آمدن حکومت طالبان، بیش‌ترین محدودیت‌ها و تغییرات زیر نام در روند آموزش و تحصیلات وارد شده‌است. در کنار بیکار شدن هزاران نفر در پی سقوط نظام، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، افزایش فقر که تاثیر مسقتیم بر آموزش دانش‌آموزان دارد، کاهش انگیزه و امید دانش‌آموزان، آموزگاران و ایجاد محدودیت‌های تازه از سوی طالبان اثرات منفی عمیقی بر نظام معارف گذاشته‌است؛ به گونه‌ای که گفته می‌شود روند آموزش پس از روی کار آمدن حکومت طالبان تقریبا مختل شده‌است.
مدیران و معلمان مکاتب می‌گویند که پس از تغییر نظام، یک بی‌نظمی جدی در مکاتب به وجود آمده‌است. بیش‌تر دانش‌آموزان به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده‌ها از آموزش دست کشیده‌اند و شماری از دانش‌آموزانی که در مکاتب حضور می‌یابند هم به دلیل آینده نامعلوم علاقه و انگیزه‌شان را از دست داده‌اند. علاوه بر این، طبق گفته‌های معلمان مکاتب، بسیاری از شاگردان به دلیل تصمیم خانواده‌ها برای خروج از کشور توجه خاصی به درس‌های‌شان نشان نمی‌دهند که این وضعیت روی دانش‌آموزان دیگر نیز تاثیر گذاشته و این وضعیت در میان استادان مکاتب نیز وجود دارد.
عدم دریافت سه ماه معاش هم آموزگاران را در شرایط دشواری قرار داده‌است؛ طوری که بسیاری از آموزگاران دست به کارهای فزیکی می‌زنند و شماری در سطح شهر دست‌فروشی و کهنه‌فروشی می‌کنند.
کاهش دانش‌آموزان
شماری از آموزگاران مکاتب می‌گویند که در چند ماه اخیر تعداد دانش‌آموزان مکاتب حدود ۴۰ درصد کاهش یافته‌است. رشید سرمد؛ از استادان مکاتب دولتی می‌گوید پس از روی کار آمدن طالبان، یک ترس و وحشت را میان دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها به وجود آمده که شماری از خانواده‌ها مانع حضور فرزندان‌شان در مکاتب شده‌اند. در کنار این مسایل، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و عدم توانایی آن‌ها در پرداخت فیس مکاتب و حتی کرایه راه فرزندان‌شان نیز دلیل دیگری است که این آموزگار برای کاهش دانش‌آموزان مطرح می‌کند.
سرمد می‌افزاید که بسیاری خانواده‌ها مثل گذشته به آموزش و تحصیل فرزندان‌شان و آینده آن‌ها از این طریق باورمند نیستند که این وضعیت روی روند آموزش و کاهش دانش‌آموزان تاثیر عمیقی گذاشته‌است. افزون بر این، تصمیم خانواده‌ها برای خروج از کشور نیز باعث شده‌است شمار زیادی از دانش‌آموزان از مکاتب دست بکشند و شماری هم که حضور می‌یابند، پای‌بندی چندانی به اصول و قواعد مکتب ندارند.
آمنه نبی‌زاده؛ معلم در یکی از مکاتب خصوصی می‌گوید که از زمان روی کار آمدن طالبان، مکاتب ثبت نام جدید نداشته؛ بلکه دانش‌آموزان آن‌ها به دلیل مشکلات مختلف کاهش یافته‌است. این آموزگار می‌گوید که در گذشته بسیاری از دانش‌آموزان از مکاتب دولتی به مکاتب خصوصی رو می‌آوردند؛ اما در سه ماه اخیر، بسیاری از خانواده‌ها به دلیل نداشتن فیس، فرزندان‌شان را به مکاتب دولتی فرستاده‌اند.
او می‌افزاید که در صنف‌های او، تعداد شاگردان از ۲۶ نفر به ۱۶ نفر رسیده‌است.
کاهش آموزگاران
افزون بر این، تعداد آموزگاران نیز در مکاتب دولتی و خصوصی کاهش یافته‌است. رشید سرمد می‌گوید که تمام استادانی که به گونه اجیر و بالمقطع در مکاتب فعالیت می‌کردند، اکنون وجود ندارند. او می‌افزاید که بسیاری از آموزگاران به دلیل نگرفتن سه ماه معاش به کارهای مختلف در سطح شهر دست زده‌اند. به گفته او، کمبود استادان و حضور نیافتن به موقع آن‌ها در صنف‌های درسی، روند آموزش را مختل کرده‌است.
این آموزگار می‌گوید که در بسیاری از مکاتب دولتی به دلیل کمبود آموزگار، دو- سه صنف را یک صنف ساخته‌اند تا دانش‌آموزان از درس‌های‌شان محروم نشوند.
محمد؛ از آموزگاران مکاتب دولتی که به کهنه‌فروشی روی آورده، می‌گوید که به دلیل نگرفتن معاش و مشکلات مالی در خانواده مجبور شده دست به کهنه‌فروشی بزند. او که بیش‌تر لباس‌های لیلامی می‌فروشد می‌گوید که از این طریق هم نمی‌تواند خانواده‌اش را تامین کند.
محمد می‌افزاید که با سرد شدن هوا نه تنها چوب و مواد سوخت نخریده؛ بلکه از عهده کرایه خانه و نان خشک فرزندانش نیز برنمی‌آید.
این آموزگار می‌گوید که یکی از همکارانش در سطح شهر سبزی‌فروشی می‌کند و روزانه کوچه‌های زیادی را می‌پیماید تا به مردم سبزی بفروشد.
به این ترتیب، بسیاری از آموزگاران به دلیل مشکلات مالی ساعات درسی‌شان در مکاتب را کاهش داده و دست به کارهای دیگر در سطح شهر زده‌اند. علی محمدی؛ سرمعلم یکی از مکاتب خصوصی می‌گوید که برای اینکه مخارج ساده خانواده‌اش را تامین کند، روزانه چند ساعت با زرنج در سطح شهر کار می‌کند. او می‌گوید: «از مجبوری دست به این کار زدیم، چه کار کنیم اگر کار نکنیم نمی‌توانیم مخارج خانواده را بدهیم.»
تغییرات مثبت و منفی
در این میان، برخی از استادان می‌گویند که پس از تغییر نظام، تغییرات مثبت و منفی در روند آموزش به وجود آمده‌است. غفور مرادی؛ سرمعلم یکی از مکاتب دولتی می‌گوید که پس از روی کار آمدن طالبان در برخی از موارد تغییرات مثبتی به وجود آمده‌است.
به گفته او، پیش از این به دلیل طولانی‌بودن پروسیجر در ادارات، کارهای مکاتب در زمان طولانی انجام می‌شد؛ اما اکنون پروسه کوتاه شده و به کارهای مربوط به مکاتب در زمانی کوتاه رسیدگی می‌شود.
او بهبود نسبی امنیت را تغییر مثبت دیگری عنوان می‌کند که باعث شده نگرانی خانواده‌ها در این زمینه کاهش یابد.
اما وضع محدودیت‌ها و عدم حاکمیت قوانین مشخص در کشور از دید او تغییرات منفی عمیقی در روند آموزش به وجود آورده‌است. این آموزگار می‌افزاید که نیاز است طالبان اول قوانین خود را مشخص کنند و دوم اینکه نباید در نظام معارف محدودیت‌هایی ایجاد کنند که این روند را با مشکل مواجه سازد.
به این ترتیب، آموزگاران می‌گویند که مکاتب خصوصی و دولتی امروزه جدا از کمبود دانش‌آموزان و آموزگاران با مشکلات مالی جدی هم مواجه اند. آنان می‌گویند که کرایه بسیاری از مکاتب دولتی که ساختمان آن کرایی است هنوز پرداخت نشده و اکثر مکاتب در چاپ کارت امتحان برای دانش‌آموزان و پول انتقال زباله گیر مانده‌اند. آن‌ها تاکید می‌کنند که ادامه بی‌توجهی به مکاتب، نظام معارف را با مشکلات جدی و حتی خطر فروپاشی مواجه خواهد ساخت.
