سایه تعصب و تحزب بر سیاست خارجی پنج حلقه‌ای افغانستان
در شرایطی که بی‌ثباتی سیاسی در کشور به اوج خود رسیده و شکاف‌های درونی کارکرد حکومت را زیر سؤال برده‌است، نیاز بود تا در ۵ سال گذشته، دستگاه سیاست خارجی به‌عنوان پل ارتباطی افغانستان با کشورهای منطقه و جهان در جهت مناسبات نزدیک با این کشورها بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت؛ اما به عقیده آگاهان سیاسی، سیاست خارجی افغانستان در دوره حکومت وحدت ملی متاثر از تعصب و تحزب و انحصارطلبی و اقتدارگرایی به دلیل رفتارهای تبعیض‌آمیز و پرتنش سیاسی آسیب دیده و از هم پاشیده‌است.
به‌باور آگاهان، نگاه به حکومت‌داری به مثابه یک شرکت سهامی، معیار برتر دانستن روابط نسبت به تخصص در سیستم کادری وزارت خارجه و بی‌اعتمادی رییس جمهور به رهبری وزارت خارجه سبب شده‌است تا سیاست خارجی افغانستان هم از لحاظ تئوری و هم از نظر عملی از هم‌گسیخته و ناکام باشد.
آشفتگی سیاسی
اگرچه اشرف‌غنی هم در جریان کارزارهای انتخاباتی‌اش و هم پس از رسیدن به ریاست جمهوری، پنج حلقه سیاست خارجی را به‌عنوان سرفصل رویکردها و فعالیت‌هایش برای سیاست خارجی در ۵ سال حکومت‌داری مطرح کرده‌بود؛ اما این طرح از نظر کارشناسان، تطبیق نشد.
جعفر مهدوی؛ فعال سیاسی به خبرگزاری افق می‌گوید، امروزه به جز هند که یک نسبت نزدیک، آن‌هم به لحاظ تاکتیکی و ضرورت‌های سیاسی و امنیتی با حکومت دارد، دیگر کشورهای همسایه، مجموع کشورهای اسلامی، متحدین غربی و کشورهای منطقه هیچ‌کدام مناسبات نزدیک و مسالمت‌آمیز و یک رابطه بهتر از آنچه که در حکومت قبلی برقرار بود، با حکومت وحدت ملی ندارند.
به عقیده آقای مهدوی، با توجه به شکاف درونی و ناهمسویی که میان وزارت ارگ و وزارت خارجه وجود داشت، مشخص است که سیاست خارجی آشفته شده و از لحاظ تئوری و عملی از هم پاشیده‌است.
فقدان دانش تخصصی
احمد سعیدی؛ دیگر آگاه مسایل سیاسی نیز کمبود دانش تخصصی در دستگاه سیاست خارجی را از دلایل عمده آشفتگی سیاست خارجی کشور عنوان می‌کند.
آقای سعیدی در صحبت با خبرگزاری افق می‌گوید بیشتر دیپلمات‌ها بر اساس روابط خویشاوندی و واسطه‌گرایی استخدام شده‌اند که نمی‌توانند در زمینه سیاست خارجی خوب عمل کنند.
به باور او، دخالت‌ها و محدودساختن صلاحیت مسؤول دستگاه سیاست خارجی نیز سبب شده‌است سیاست خارجی نه تنها بهبود نیابد؛ بلکه حالت شکننده‌تری پیدا کند.
وزیری فاقد قدرت و مشروعیت
آگاهان همچنین ضعف مدیریت را دلیل اصلی ضعف سیاست خارجی می‌دانند.
جعفر مهدوی می‌گوید، هیچ نقطه قوتی در کار صلاح‌الدین ربانی که سرپرستی وزارت خارجه را بر عهده داشت، وجود ندارد.
مهدوی، ادامه کار ربانی را پس از سلب صلاحیت از سوی مجلس نمایندگان، یک اشتباه بزرگ و کاری خلاف قانون می‌داند و از دید او همین موضوع روی تضعیف نقش و جایگاه صلاح‌الدین ربانی در دستگاه سیاست خارجی تاثیر عمیقی داشته‌است.
آقای مهدوی می‌افزاید، صلاح‌الدین ربانی نتوانست در نقش رهبر وزارت خارجه خوب عمل کند.
اما مطیع‌الله خروتی؛ ناظر مسایل افغانستان به خبرگزاری افق می‌گوید، با وجود نارسایی‌ها و مشکلات، وزارت خارجه توانسته‌است با توجه به مناسبات با کشورهای رویسه، چین، ایران و پاکستان در زمینه سیاست خارجی کشور، عملکرد موفقانه داشته‌باشد.
بی اعتمادی رییس جمهور
ائتلافی‌بودن حکومت و تقسیمات اداری، مشکل دیگری است که در زمینه سیاست خارجی کشور مطرح می‌شود.
آقای مهدوی می‌گوید، از این‌که وزارت خارجه سهم ریاست اجراییه بود، نه سرپرست پیشین وزارت خارجه با برنامه‌های ریاست جمهوری همسویی داشت، نه رییس جمهور به مسؤول دستگاه سیاست خارجی اعتماد کرد.
به گفته او، از لحاظ توانایی هم رییس جمهور سرپرست وزارت خارجه را در جایگاهی ندید که بتواند دستگاه سیاست خارجی را به‌عنوان مهم‌ترین اداره‌ای که می‌توانست مناسبات سیاسی و مناسبات منافع ملی را در سیاست‌های منطقه و جهان تامین کند، رهبری و مدیریت کند.
مهدوی معتقد است که این ظرفیت در نگاه رییس جمهور هم نبود که بتواند علیرغم این‌که وزیر خارجه از یک تیم انتخاباتی و سیاسی دیگر است، یک فضای مبتنی بر اعتماد متقابل را به‌وجود بیاورد و از مجموع ظرفیت‌های ولو ناچیز در جهت منافع ملی و سیاست خارجی استفاده کند.
مطیع‌الله خروتی اما می‌گوید که با توجه به مشکلات و دخالتهایی که از سوی ارگ در کار وزارت خارجه صورت می‌گرفت، صلاح‌الدین ربانی تلاش کرد کشورهای دیگر احساس نکنند که وزارت خارجه افغانستان از چند استقامت رهبری می‌شود.
با این حال، به‌باور او، دخالت در کار این وزارت سبب شده‌است سیاست خارجی کشور با مشکل مواجه شود.
آثار اختلافات و تنش‌های سیاسی
احمد سعیدی معتقد است که محدودیت در صلاحیت‌ها و پیشبرد کار وزارت توسط مشاور امنیت ملی و مشاوران رییس جمهور صدمه بزرگی به سیاست خارجی کشور زده‌است.
به عقیده وی، رفتن مشاور امنیت ملی به جای وزیر یا سرپرست وزارت امور خارجه به نشست‌های جهانی از یک‌سو شکاف درونی را برجسته می‌سازد و از سوی دیگر سیاست خارجی را آسیب می‌زند.
لازم به ذکر است که صلاح‌الدین ربانی؛ سرپرست پیشین وزارت خارجه اخیرا از این سمت، استعفا کرد. او با انتشار متن استعفانامه‌اش، دخالت‌های پیوسته در این امور این وزارت و ایجاد نهادهای موازی از دلایل استعفای خود برشمرده‌است.
اشرف‌غنی؛ رییس حکومت وحدت ملی نیز بلافاصله استعفای او را پذیرفت.
عبدالله عبدالله؛ رییس اجرایی هم دلیل استعفای آقای ربانی را مداخلات نابجا در امور آن وزارت از سوی ارگ، اعلام کرد.
