دوتار؛ سوغات هنری هرات یا میراث فرهنگی ایران؟
دوتار یکی از آلات موسیقی خراسانی است که در میان اهالی هنر، از آن به عنوان «سوغات هرات» یاد می‌شود. ثبت این ساز به نام ایران در سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد یا یونسکو با موجی از انتقاد هنرمندان و فرهنگیان هرات مواجه شده‌است.
هنرمندان و فرهنگیان هرات دوتار را ساز مشترک ایران و افغانستان می‌دانند و تاکید می‌کنند که باید این ابزار موسیقی به‌گونه مشترک ثبت یونسکو می‌شد.
این در حالی است که ایران پیش از این نیز بارها نویسندگان و شاعران مطرح فارسی زبان که بربنیاد مرز‌بندهای کنونی، اهل افغانستان محسوب می‌شوند را ایرانی خوانده‌است.
به‌تازگی فرهنگیان هرات در واکنش به ثبت دوتار به نام ایران، تجمع اعتراضی برپا کرده و خواستار بازنگری در تصمیم یونسکو مبنی بر ثبت دوتار به عنوان ساز ایرانی شده‌اند.
نثاراحمد؛ یکی از دوتارنوازان مشهور هرات در صحبت با خبرگزاری افق، از سازمان یونسکو می‌خواهد که در مورد ثبت دوتار به نام ایران، بازنگری کند.
او می‌گوید: «دوتار برای همگی معلوم است که ساز موسیقی محلی هرات است. ما دوتارنوازان بهتری نسبت به ایران داریم و این ساز پیشینه زیادی دارد. نباید این ساز به نام ایران ثبت شود.»
یونسکو تحقیق نکرده‌است
غلام‌سخی رسولی با بیش از ۵۰ سال سن، یکی از نوازندگان محبوب دوتار در هرات است. او نواختن این ساز موسیقی محلی هرات را از اجدادش به ارث برده‌است.
آقای رسولی به خبرگزاری افق می‌گوید: «یونسکو هیچ تحقیقی نکرده و دوتار را به نام ایران ثبت کرده‌است. باید اول تحقیق می‌کرد و پس از آن دوتار به نام افغانستان و ایران ثبت می‌شد. همه می‌فهمند که دوتار در خراسان قدیم نواخته می‌شده‌است.»
بیشتر بخوانید:
- مردی که «نگین موسیقی عرفانی هرات» نامیده می‌شود
این نای بی‌نوا؛ آخرین نفس‌های موسیقی محلی هرات
صنعت رباب و دوتار هرات در خطر خاموشی و فراموشی
بی‌پروایی حکومت
نوازندگان موسیقی در هرات حکومت را در راستای حمایت از هنرمندان و تلاش برای حفظ میراث‌های فرهنگی به بی‌پروایی متهم می‌کنند.
میراحمد رسولی از نوازندگان رباب در هرات است. او از این‌که دوتار به عنوان سازی ایران ثبت شده، نگران است.
آقای رسولی، ثبت دوتار به عنوان موسیقی محلی ایران را جفا در حق افغانستان توصیف می‌کند.
او می‌گوید: «واقعا به حکومت ما جای تاسف است که دوتار به نام ایران ثبت می‌شود. باید حکومت کاری می‌کرد که دوتار به نام افغانستان ثبت می‌شد. حالا هم حکومت خاموش است و هیچ کاری نکرده‌است.»
با این حال، مسؤولان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گویند که طی یک نامه از سازمان یونسکو خواسته‌اند که دوتار را به نام افغانستان ثبت کند.
جاوید ضرغام؛ آمر فرهنگ و هنر این ریاست به خبرگزاری افق می‌گوید: «دوتار گذشته‌ای چندین قرن در هرات دارد و گفته می‌شود که زادگاه دوتار، هرات بوده‌است. ما از یونسکو می‌خواهیم که دوتار ما را ثبت کند و میراث‌های فرهنگی ما را به نام دیگر کشورها ثبت نکند.»
انگیزه برای ساخت دوتار کم شده‌است
در هرات شمار دوتارسازان مطرح، اندک است؛ اما دوتار ساخت هرات در سطح منطقه شهرت دارد.
داوود پاینده؛ یکی از دوتارسازان مشهور هرات می‌گوید که انگیزه‌اش برای ساخت دوتار کم شده‌است.
او می‌گوید: «دوتار که از افغانستان است، حالا به نام ایران ثبت یونسکو شده و من با چه انگیزه‌ای برای ساخت دوتار کار کنم؟ شاید من هم از ساختن دوتار دست بکشم و برای حکومت هم متاسفم.»
دوتارنوازان مشهور در بستر بیماری
تاکنون حمایت چندانی از نوازندگان خوشنام دوتار در هرات صورت نگرفته‌است. گدامحمد عطایی و عبدالقدوس توکل؛ دوتارنوازان معروف، دیگر توان نواختن ساز محبوب‌شان را ندارند و خانه‌نشین شده‌اند.
دوتار از چوب درخت توت ساخته می‌شود و برای زیبایی آن از مینیاتوری و صدف‌کاری استفاده می‌شود.
تاریخ‌نگاران می‌گویند که این ساز در ولایت‌های هرات، بادغیس و بخش‌هایی از فراه علاقمندان خاصی دارد. فعالان فرهنگی معتقد اند که ثبت دوتار به نام سازی ایرانی، جفای بزرگی در حق این مردمان است که اجدادشان قرن‌ها برای زنده نگه‌داشتن صدای دوتار تلاش کرده‌اند.
