سایه بحران آب بر روابط طالبان و همسایگان
اکنون که طالبان ظاهرا عزم خود را جزم کرده‌اند تا سیاست نظام پیشین در حوزه مدیریت و مهار آب‌های سرزمینی را ادامه دهند، نگرانی همسایگان درباره پیامدهای این رویکرد بر وضعیت خشکسالی در کشورهای پیرامون افغانستان، دوچندان شده و تنش‌های آبی بر روابط طالبان و همسایگان، سایه افکنده‌است.
چهارمین نشست نمایندگان ویژه اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای میانه درباره افغانستان روزهای پنج‌شنبه و جمعه (۴ و ۵ جوزا) در عشق‌آباد؛ پایتخت ترکمنستان، برگزار شد.
وزارت خارجه ازبکستان می‌گوید در نشست یادشده «توجه ویژه‌ای به استفاده مشترک از منابع آبی در منطقه» شد.
به گفته این وزارت در این نشست «بر اهمیت توجه متقابل به منافع کشورهای همسایه و استفاده منطقی از منابع آبی منطقه تاکید شد» و پیشنهاد ریيس جمهور ازبکستان درباره ایجاد یک «گروه مذاکره‌کننده بین المللی زیر نظر سازمان ملل» با حکومت طالبان نیز مورد توجه شرکت‌کنندگان قرار گرفت.
ازبکستان پیش‌تر نیز نگرانی‌هایی در مورد کانال قوش تپه از آمودریا به داخل افغانستان ابراز کرده بود که حکومت طالبان کار احداث آن را در سه ولایت شمالی افغانستان به سرعت پیش می‌برد.
قوشتپه بزرگ‌ترین پروژه انتقال آب در افغانستان، نگرانی کشورهای همسایه شمالی را برانگیخته است.
این در حالی است که طالبان به طور همزمان درگیر یک تنش آبی قدیمی با ایران بر سر حقابه هلمند نیز هستند.
این رویدادها در نگاه نخست، نشان می‌دهد که منطقه ما به شدت درگیر تبعات ویرانگر و زیانبار خشکسالی‌های چندین ساله است که طی آن، آب‌های سرزمینی فروکش کرده، سفره‌های زیرزمینی خشکیده، مراتع و مزارع، دستخوش بی‌آبی شده، کشاورزی که از استوانه‌های اصلی اقتصاد افغانستان و کشورهای پیرامون، محسوب می‌شود، به شدت آسیب دیده، مال‌داری متضرر گشته و حتی در سال‌های آینده در صورت ادامه این وضعیت، تامین آب آشامیدنی برای میلیون‌ها نفر از ساکنان منطقه در کشورهای مختلف به طور جدی با خطر رو‌به‌رو خواهد شد.
بربنیاد همین ارزیابی‌هاست که بسیاری از کارشناسان زیست‌محیطی از سال‌ها پیش تاکنون پیوسته هشدار می‌دهند که بحران آب یکی از محرک‌های جنگ‌های منطقه‌ای در آینده خواهد بود.
در سال‌های اخیر نیز تنش‌های آبی میان کشورهای آسیای مرکزی بعضا به درگیری‌های خونین منجر شده و اگر خشکسالی ادامه پیدا کند و بحران‌های آب‌وهوایی ناشی از تغییر اقلیم و گرمایش زمین، منطقه ما را در معرض خطر قرار دهد، احتمال بروز جنگ‌های جدید، هرگز دور از انتظار نیست.
بنابراین، به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان که به بروز طیفی از تنش‌ها از جمله تنش‌های آبی در منطقه، منجر شده، تنها بخشی از مشکل پیچیده و عمیق منطقه است نه همه آن؛ زیرا بسیاری از این بحران‌ها پیش از این نیز وجود داشته و برخی دیگر، زمینه‌های بروز و ظهور آن فراهم نبوده و اکنون که طالبان، پروژه‌های عظیمی مانند احداث کانال آبیاری قوشتپه را استارت زده‌اند، از زیر به سطح آمده و از قوه به فعل رسیده‌است.
به عبارت دیگر، حتی اگر کانال قوشتپه نیز احداث نمی‌شد، حتی اگر بندهای آب کجکی و سلما و کمال خان ساخته نمی‌شد و حتی اگر اراده‌ای برای مدیریت آب‌های سرزمینی از سوی افغانستان وجود نمی‌داشت، بازهم بحران آب وجود داشت؛ زیرا این یک مساله جهانی است و به یک یا چند کشور محدود نمی‌شود.
با این حال، اکنون که طالبان ظاهرا عزم خود را جزم کرده‌اند تا سیاست نظام پیشین در حوزه مدیریت و مهار آب‌های سرزمینی را ادامه دهند، نگرانی همسایگان درباره پیامدهای این رویکرد بر وضعیت خشکسالی در کشورهای پیرامون افغانستان، دوچندان شده و تنش‌های آبی بر روابط طالبان و همسایگان، سایه افکنده‌است.
البته بدیهی است که تمام واکنش‌های ابرازشده در این باره، عادلانه و مبتنی بر قراردادهای دوجانبه یا قواعد بین‌المللی نیست؛ زیرا افغانستان در طول ده‌ها سال گذشته، درگیر جنگ و بحران و بی‌ثباتی بوده و هیچ برنامه ملی برای مدیریت آب‌های سرزمینی وجود نداشته‌است؛ بنابراین، همسایگان از آب‌های رهای افغانستان سود برده‌اند.
از جانب دیگر، هیچ‌کس نباید این واقعیت را نادیده بگیرد که افغانستان نیز محق و مختار است که از آب‌هایش برای تامین نیازهای مردم و زمین‌های کشاورزی‌اش استفاده کند.
در این میان اما راه بهره‌وری عادلانه از آب‌های مشترک، توسل به عهدنامه‌های دوجانبه یا قواعد جهانی درباره حقوق دریاها است تا هم حق کسی ضایع نشود و هم از بروز تنش و جنگ آب، جلوگیری شود. برای این منظور، پیشنهاد رییس جمهوری ازبکستان برای تشکیل یک هیات فنی بین‌المللی زیر نظر سازمان ملل، ایده‌ای معقول و مطلوب محسوب می‌شود و می‌تواند به تحقق این مهم، کمک کند و به نظر نمی‌رسد که طالبان هم مخالف این طرح باشند.
