از شکست برجام تا شیپور جنگ
روزهای سخت جمهوری اسلامی در راه است؛ ایران که انتظار داشت با میدان‌دادن به اصلاح‌طلبان میانه‌روتری مانند حسن روحانی در عرصه سیاست داخلی، بتواند از دشواری‌ها و تنگناهای توانفرسایی که تندروی‌های احمدی‌نژاد و حلقه فکری و سیاسی او در داخل و خارج از ایران، ایجاد کردهبود، عبور کند، به قظبی‌گری سیاسی در داخل پایان دهد و فصل تازه‌ای از رابطه و همکاری را با قدرت‌های جهانی آغاز کند، علیرغم امضای یک توافق هسته‌ای نه‌چندان کارآمد و ثمربخش با امریکا و چهار قدرت بین‌المللی عضو شورای امنیت به‌علاوه آلمان، و با وجود اعطای آزادی‌های نسبی در زمینه حجاب و آزادی‌های اجتماعی در داخل آن کشور، به چشم‌داشت‌های مورد انتظارش در حوزه اقتصاد و توسعه و… دست پیدا نکرد.
با ظهور ترامپ در امریکا و روی کارآمدن یک دولت تندرو و نومحافظه‌کار در واشنگتن، رویاهای رنگین ایران، به‌سرعت جای خود را به کابوس‌های خوف‌انگیز و مرگبار داد.
ترامپ درست یک‌سال پیش، به‌طور یکجانبه از توافق هسته‌ای ایران خارج شد. این همان وعد‌ه‌ای بود که او در جریان کارزارهای انتخاباتی‌اش به امریکایی‌‌ها داده‌بود؛ زیرا این توافق را «بدترین توافق تاریخ»، «احمقانه» و به‌نفع ایران می‌دانست.
اگرچه رهبر جمهوری اسلامی در آن زمان در پاسخ به‌وعده ترامپ مبنی بر پاره‌کردن برجام، گفته‌بود که اگر امریکا برجام را پاره کند، ایران آن را آتش خواهد زد؛ اما در ادامه، واکنش ایران، بسیار محتاطانه‌تر و منفعلانه‌تر از آن بود که پیش‌بینی می‌شد.
اکنون نه‌تنها همه تحریم‌هایی که امریکا در پی امضای برجام، لغو یا معلق کردهبود، دوباره بازگشته؛ بلکه افزون بر آن، دولت ترامپ، همه‌روزه تدابیر سخت‌گیرانه و تحریم‌های ویرانگر جدیدی را علیه دولت، مقام‌ها، سازمان‌های نظامی، شرکت‌های تجاری، اقتصاد و دادوستد بین‌المللی ایران با جهان وضع می‌کند که قراردادن نام سپاه پاسداران در فهرست گروههای «تروریستی» دولت امریکا و نیز تلاش برای به‌صفر رساندن صادرات نفت ایران، از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود.
در یکسالگی خروج امریکا از توافق هسته‌ای و در اعتراض به اقدامات ناکافی سایر کشورهای عضو این توافق، ایران تصمیم گرفته‌است تا بخشی از اقدامات خود در اجرای برجام را متوقف کند. حسن روحانی؛ رئیس جمهوری ایران نیز گفته‌است که از امروز فروش مازاد اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را متوقف می‌کند.
بیانیه شورای عالی امنیت ملی با اشاره به اینکه یک‌سال از «خروج غیرقانونی ایالات متحده امریکا» از برجام و «نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط امریکا» می‌گذرد، افزوده‌است که «این زورگویی آشکار امریکا متاسفانه با هیچ اقدام درخور و متناسب از سوی شورای امنیت و یا اعضای باقیمانده در برجام مواجه نشده است.»
این بیانیه هشدار داده‌است که «پنجره‌ای که اکنون در برابر دیپلماسی قرار دارد مدت زیادی باز نخواهد بود و مسؤولیت شکست برجام و هرگونه تبعات احتمالی آن به‌طور کامل برعهده امریکا و اعضای باقیمانده در برجام قرار خواهد داشت.»
هنوز امریکا و کشورهای باقیمانده در برجام نسبت به‌تصمیم اخیر جمهوری اسلامی واکنشی نشان نداده‌اند؛ اما پیشتر، فرانسه هشدار داده‌بود که در صورت تخطی ایران از تعهداتش، کشورهای باقیمانده چاره‌ای جز بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای نخواهند داشت.
این هشدار فرانسه نشان می‌دهد که اروپایی‌ها هم منتظر کوچک‌ترین بهانه از تهران هستند تا از تعهد خود در چارچوب برجام عقب‌نشینی کنند و با سیاست‌های امریکا همسو شوند.
از جانب دیگر، این تصمیم تهران در شرایطی اتخاذ می‌شود که صدای پای جنگ در خلیج فارس نیز رساتر از هر زمان دیگری به‌گوش می‌رسد. امریکا در واکنش به آنچه «تحرکات و رفتار‌های نگران‌کننده ایران» می‌خواند ناوگروه «یواس‌اس آبراهام لینکلن» و یک یگان بمب‌افکن را به خلیج فارس فرستاده‌است.
بیل اوربان؛ سخنگوی ستاد فرماندهی مرکزی ارتش امریکا (سنتکام) روز سه‌شنبه (۱۷ ثور)به خبرگزاری رویترز گفت که یگان بمب‌افکن اعزامی، شامل بمب‌افکن استراتژیک بوئینگ بی-۵۲ نیز می‌شود.
افزون بر این، مایک پمپئو؛ وزیر خارجه، جان بولتون؛ مشاور امنیت ملی ترامپ و یک سناتور ارشد جمهوری‌‌خواه به‌صورت پیوسته نسبت به‌هرگونه اقدام ایران یا گروههای وابسته به آن علیه منافع امریکا در منطقه هشدار داده و اعزام کشتی‌ها و هواپیماهای جنگی ایالات متحده به خلیج فارس را پیام روشنی برای ایران خوانده‌اند.
مایک پمپئو همچنین اخیرا یک سفر رسمی‌اش به آلمان را پیش از دیدار با آنگلا مرکل؛ نخست‌وزیر آن کشور، نیمه‌‌کاره رها کرد و به‌منظور آنچه «تشدید تحرکات ایران» خواند، وارد عراق شد.
کارشناسان می‌گویند که همه نشانه‌ها حاکی از مقدمه‌چینی برای وقوع جنگ تمام‌عیار دیگری در منطقه آشوب‌زده خاور میانه است؛ جنگی که این‌بار به‌نیابت از ایران و امریکا میان طرف‌های مورد حمایت این دشمنان ۴۰ ساله نه؛ بلکه مستقیما میان آن‌ها خواهد بود.
ایرانی‌ها می‌گویند ترامپ شخصا خواستار جنگ نیست؛ اما افرادی در اطراف او هستند که چنین می‌خواهند. ظاهرا اشاره آن‌ها به افرادی مانند مایک پمپئو و جان بولتون است.
از آن‌سو، اسراییلی‌ها ادعا می‌کنند که اطلاعات مربوط به «تحرکات ایران در منطقه» را آن‌ها در اختیار امریکا قرار داده‌اند. اینکه این «تحرکات» چیست و چه خطری را متوجه منافع امریکا می‌کند، مقام‌های امریکایی تاکنون درباره آن، شفاف‌سازی نکرده‌اند؛ اما مایک پمپئو گفته‌است که هر حرکتی از سوی هر گروهی شامل حزب‌الله، حوثی‌ها و… علیه منافع امریکا را از چشم ایران می‌بیند و به آن پاسخ خواهد داد.
شماری از منابع در داخل ایران هم از احتمال بروز جنگ پس از ماه رمضان خبر داده‌اند.
پشت پرده واقعیت‌های جاری هرچه باشد، این رویدادها هرگز نشانه خوبی برای ثبات و امنیت منطقه نیست و تهران نیز به‌خوبی متوجه پیام‌ها و پیامدهای اقدامات تازه دولت ترامپ شد‌ه‌است.
در حالی‌که تهران با تبعات اقتصادی کمرشکن ناشی از شکست برجام و بازگشت تحریم‌ها دست و پنجه نرم می‌کند و تحت فشار شدید افکار عمومی داخلی است، نواختن بر شیپور جنگ علیه ایران از سوی امریکا که عمیقا از جانب اسراییل و اعراب، تحریک و تهییج می‌شود، وضعیت را بیش از پیش دشوار ساخته‌است.
ایران پیش از این، در واکنش به تروریستی اعلام‌شدن سپاه، سنتکام یا «فرماندهی مرکزی» امریکا در غرب آسیا را «تروریستی» اعلام کردهبود؛ اکنون همان نیروی به اصطلاح «تروریستی»، تهران در معرض ورود به جنگی مرگبار و ویرانگر قرار داده‌است.
در چنین شرایطی، پیشنهاد انعطاف‌پذیرانه تبادل زندانی میان ایران و امریکا که اخیرا از جانب جواد ظریف؛ وزیر خارجه آن کشور، بارها تکرار شد، نشان‌دهنده تمایل تهران به مدیریت دیپلماتیک این بحران است؛ اما این درخواست هم از سوی واشنگتن، نادیده گرفته‌شد و با بی‌اعتنایی تحقیرآمیزی بی‌پاسخ ماند.
بنابراین، تنها راه عبور ایران از این تنگنای سخت که حیات استراتژیک نظام تهران را تهدید می‌کند، تغییر بنیادین سیاست‌های منطقه‌ای ایران، پایان حمایت از گروههای ستیزه‌‌جویی مانند حماس و حزب‌الله و حوثی‌ها، عقب‌نشینی از سوریه و عراق، توقف تولید تحریک‌آمیز موشک‌های بالستیک و ورود به‌یک روند سازشکارانه مورد نظر امریکاست. هرچند که هیچ تضمینی وجود ندارد که با برداشتن این گام‌ها نیز واشنگتن بازهم با زیاده‌خواهی و زورگویی، تهران را وادار به عقب‌نشینی به خاکریزهای قبل از انقلاب ۵۷ نکند.
