منارهای مصلی هرات؛ نمادهای در حال فروپاشی تاریخ تیموری
منار مصلی هرات با حدود شش قرن قدمت، از مهم‌ترین آثار باستانی افغانستان شمرده می‌شود. با این حال، وضعیت کنونی این پنج منار، عظمت دوره تیموریان را نشان نمی‌دهد.
وضعیت این منارها نگران‌کننده خوانده می‌شود. خطر تخریب و فرسایش مصلی هرات، بهویژه منار پنجم در داخل باغ «گوهرشاد بیگم» را تهدید می‌کند.
مسؤولان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گویند که این منار چند سانتی‌متر کج شده و در صورتی که مرمت و بازسازی نشود، سقوط خواهد کرد.
سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یا «یونسکو» در سال ۱۳۸۶ با ایجاد سیم‌های آهنی در اطراف منار پنجم، تلاش کرده جلو سقوط آن را بگیرد.
زلمی صفا؛ آمر حفظ آبده‌های تاریخی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات به خبرگزاری افق می‌گوید: «اگر کیبل‌ها به اطراف این منار نصب نمی‌شد، منار پنجم هرات، هر سال شش سانتی‌متر انحراف می‌داشت. کیبل‌ها جلو انحراف را گرفته‌اند؛ اما جلو فروپاشی صد درصد این منار را نگرفته‌اند. احتمال فروپاشی منار پنجم وجود دارد و اگر این کار صورت بگیرد، جفای بزرگ فرهنگی است و چهار منار دیگر نیز در حال فرسایش است.»
عبدالقیوم وزیری؛ رییس انجمن حامیان میراث فرهنگی هرات نیز به خبرگزاری افق می‌گوید با وجود آن‌که منار پنجم در خطر فروپاشی جدی قرار دارد؛ اما برخلاف درخواست فرهنگیان هرات، وسایط نقلیه از شرق این منار می‌گذرد و تداوم این روند برای این منار خطرآفرین است.
او می‌افزاید که قسمت فوقانی یکی از منارها در جنوب شرقی مدرسه «سلطان‌حسین بایقرا» ترک برداشته و نیاز به مرمت دارد.
محمدصدیق میر؛ کارشناس باستانی در هرات می‌گوید که وجود ریشه‌‌هایی با خشت‌های پخته در چهار اطراف منارهای هرات، یکی از دلایل عمده جلوگیری از فروپاشی این منارها در جنگهای داخلی و حوادث طبیعی بوده‌است.
یونسکو و منارها
سازمان علمی – فرهنگی ملل متحد یا یونسکو، برای بازسازی و مرمت منارهای مصلی هرات، یک میلیون و ۲۰۰ هزار دالر امریکایی اختصاص داده‌است.
مسؤولان فرهنگی هرات می‌گویند ساخت دیوار حیاط، ماین‌پاکی، نصب سنسورها و خشت‌کاری اطراف منارها از اقدامات یونسکو در ساحه منارها بوده‌است.
سنسورهایی برای تشخیص میزان ارتعاشات بادهای موسمی و انحراف منارها در سال ۱۳۹۶ در منار پنجم نصب شده و آن‌گونه که مسؤولان فرهنگی هرات می‌گویند هر ماه این سنسورها را می‌خوانند و نتایج آن را به وزارت اطلاعات و فرهنگ ارسال می‌کنند، تا از این طریق، به یونسکو منتقل شود.
اما طی دو سال گذشته، هیچ نماینده‌ای از طرف یونسکو برای بررسی وضعیت منارها به هرات نیامده‌است.
آگاهان فرهنگی توقع دارند به‌خاطر این‌که در ولایت هرات بناهای تاریخی با ارزشی وجود دارد، دفتر یونسکو در این ولایت نیز گشایش یابد تا روند بازسازی بناهای تاریخی بهویژه منارها تسریع شود. هم‌اکنون یونسکو در کابل دفتر دارد.
چند قرن پیش، ۱۰ منار در ساحه مصلی وجود داشت. زلمی صفا؛ آمر حفظ آبده‌های تاریخی هرات می‌گوید سه منار توسط نیروهای بریتانایی در سال ۱۸۸۵ میلادی با توپ و دو منار دیگر نیز در جریان جنگهای داخلی تخریب شده‌است.
در گذشته منارهای هرات با کاشی‌های سنتی حاوی آیات قرآن، مزین شده‌بود؛ اما تعداد کمی از این کاشی‌ها باقی مانده‌است.
منارها ثبت یونسکو می‌شود؟
ثبت منارهای مصلی هرات در فهرست یونسکو یک دستاورد بزرگ فرهنگی برای افغانستان شمرده می‌شود؛ اما به‌دلیل تخلفات ساختمانی و ساخت بلندمنزل‌ها در نزدیکی این منارها، یونسکو به ثبت این بنای با ارزش تاریخی اقدام نکرده‌است.
یونسکو در سال ۱۳۸۴ معیارهایی برای ثبت مصلی در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان مشخص کرد؛ اما به گفته آمر حفظ آبده‌های تاریخی هرات، ۴۰ درصد از این معیارها نقض شده‌است.
مسؤولان ریاستهای شهرداری و شهرسازی هرات، باید اجازه ساخت بلندمنزل در اطراف منارها را نمی‌دادند.
در چند سال گذشته اما ساخت بلندمنزل به تناسب سال‌های گذشته در نزدیکی مصلی کندتر شده‌است.
ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید که حکومت هیچ بودجه‌ای برای بازسازی و مرمت منارهای هرات اختصاص نداده‌است. بناءً حکومت افغانستان باید این موضوع را درک کند که تخریب منارها غیرقابل جبران خواهد بود و نیرو و بودجه برای بازسازی و مرمت این سازه باستانی اختصاص دهد تا در مقابل سازندگان این منارها «شرمنده نباشیم».
