سایه بحران آب بر روابط دو همسایه؛ «ایرانیها آب ما را میدزدند»
در مرز خطرناک بین افغانستان و ایران که روزها شاهد جنگ بر سر خدا، مواد مخدر و تیل بوده، اکنون نشانههای بروز جنگ بر سر آب مشاهده میشود. قرار است سد تقریبا تکمیلشده کمال خان، واقع در ولایت نیمروز، آب مورد نیاز کشاورزان افغان در فصول خشک سال را تامین کند؛ اما ایران که میگوید این سد میتواند تامین آب این کشور از پاییندست رودخانه را به شدت کاهش دهد به دنبال تضعیف این پروژه است.
به کشاورزان افغان گفته شدهبود که سد در سال جاری تکمیل میشود و امکان آبرسانی از آن وجود خواهد داشت؛ اما آنها میگویند: «همسایه ما (ایران) قویتر است و مانع (عملیاتیشدن سد) خواهد شد. آنها در حال حاضر آب ما را میدزدند. ما در حال جنگ بر سر آب هستیم و امید اندکی (به پیروزی) داریم.»
رودخانه هلمند، شاهراه آبی افعانستان است که ۴۰ درصد از آبهای سطحی این کشور را شامل میشود. این رودخانه از ولایت نیمروز به ایران جاری میشود. اگرچه ستیز آبی، رویداد تازهای نیست؛ اما با تکمیلشدن سد کمال خان از سوی افغانستان این جدال هم تشدید شدهاست.
طبق پیشبینیها، این سد باید به ۱۷۵ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی نیمروز آبرسانی و ۸ مگاوات برق تولید کند. در حال حاضر برق مورد نیاز نیمروز از ایران وارد میشود. ایران میگوید این سد به خشکشدن بیشتر دشت هامون خواهد انجامید.
آب همواره یکی از موضوعات مورد منازعه بین دو کشور در دهههای اخیر بودهاست؛ اما خشکسالی و دگرشهای اقلیمی، شرایط خطرناکی را پدید آورده که میتواند دولت تحت حمایت امریکا در افغانستان را تهدید کند.
مقامات افغان، ایران را متهم کردهاند که برای به تعویقانداختن تکمیل ساخت سد به افغانها رشوه دادهاست. یک فرمانده طالبان در سال ۲۰۱۱ مدعی شد که ایران برای منفجرکردن سد به او ۵۰ هزار دالر پیشنهاد کردهاست.
والی نیمروز میگوید: «ایران در نیمروز عوامل اطلاعاتی بسیاری دارد و آنها نگران کاملشدن سد هستند. جنگ در افغانستان باعث شدهاست تا ایران توافق آبی را نقض کند. آنها آب بیشتری برداشت میکنند. آنها میخواهند سد را تخریب کنند؛ اما اکنون صدها نیروی امنیتی از آن محافظت میکنند. ۱۴ سال خشکسالی، کشاورزی ما را نابود کردهاست. سد امسال تکمیل خواهد شد و به کشاورزان نیمروز کمک خواهد کرد.»
به گفته یک کارشناس و مذاکرهکننده افغان در امور آبی، ایران با سوء استفاده از شرایط جنگی در افغانستان، توافق آبی دو کشور را تقض کردهاست و با ساخت کانالهای اضافی، آب بیشتری را از دشتهای منطقه مرزی به دریاچههای مصنوعی خودش هدایت میکند. ایران حتی برای استخراج آب از بستر رودخانه در منطقهای به وسعت ۳۰ کیلومتر که مرز طبیعی بین دو کشور است از پمپ استفاده میکند.
عیسی بزرگزاده؛ مدیر کل دفتر رودخانههای مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیروی ایران اما میگوید که ایران فقط سه ماه از سال از سیلاب جاری در رودخانه بهرهمند میشود و با وجودی که بعد از سیلاب بازهم به آب نیاز دارد، افغانستان توانایی تامین آب مورد نیاز ایران را ندارد.
به باور او هر ساختوسازی در بستر هلمند، توسط افغانستان یا ایران، باید با توجه به ظرفیت بومشناختی، تابآوری زیستمحیطی و توسعه پایدار انجام شود.
سد کمال خان پس از تکمیل، حجم آب توافقشده را در اختیار ایران قرار خواهد داد؛ اما حجم فراوانی از آب را به اراضی کشاورزی افغان هدایت کرده و از بازگشت آب به دشتهای آبرفتی رودخانه، پیشگیری خواهد کرد.
افغانستان مدعی است که برداشت غیر قانونی آب توسط ایران باعث خشکشدن دشتهای مناطق مرزی شدهاست. این در حالی است که ایران با انتقاد از افغانستان باور دارد که سدسازی بدون مطالعه جنبههای زیستمحیطی برای منطقه آسیبزاست و اگر آب رودخانه خشک شود افغانستان نیز به مخاطره خواهد افتاد. این هراس با دگرشهای اقلیمی و به راهافتادن طوفانهای شنی و گردوغبار کشنده در هر دو طرف مرز همراه شدهاست.
منبع: لس آنجلس تایمز