پیامدهای فرامنطقه‌ای تحولات جدید افغانستان

تحولات سیاسی و امنیتی سریع در افغانستان حتی اصلی‌ترین قدرت‌های درگیر و دخیل در بحران ۲۰ ساله کشور را نیز غافلگیر کرد. در این میان اما کشورهای همسایه و منطقه و قدرت‌های حامی استراتژیک این کشورها بیش از همه نسبت به پیامدهای احتمالی تحولات اخیر کشور، نگران و بیمناک اند.ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهور روسیه درباره خطر سرازیرشدن گروه‌های افراطی از افغانستان به کشورهای منطقه هشدار داده‌است.

طبق اعلامیه کرملین، پوتین در جلسه‌ای مجازی با رهبران کشورهای آسیای میانه، تلاش برای جلوگیری از ورود اسلامگرایان تندرو به کشورهای منطقه‌ را مساله‌ای حیاتی خوانده‌است.

او گفته که داعش در افغانستان حضور دارد و می‌تواند تهدیدی برای کشورهای آسیای میانه باشد.

رییس جمهور روسیه در این جلسه درباره وضعیت قاچاق مواد مخدر از افغانستان بعد از تغییر شرایط در کشور هم هشدار داده‌است.

رهبران کشورهای آسیای میانه در این جلسه با پوتین موافقت کرده‌اند که اقدامات خود در قبال تحولات افغانستان را هماهنگ کنند.

کشورهای منطقه تلاش می‌کنند بعد از پیشروی سریع طالبان در افغانستان و تسلط غافلگیرکننده این گروه بر کابل، به سرعت سیاست‌های خود در قبال وضعیت جدید افغانستان و طالبان را تعیین و هماهنگ کنند.

تحولات سیاسی و امنیتی سریع در افغانستان حتی اصلی‌ترین قدرت‌های درگیر و دخیل در بحران ۲۰ ساله کشور را نیز غافلگیر کرد. در این میان اما کشورهای همسایه و منطقه و قدرت‌های حامی استراتژیک این کشورها بیش از همه نسبت به پیامدهای احتمالی تحولات اخیر کشور، نگران و بیمناک اند.

روسیه و جمهوری‌های آسیای میانه که به طور سنتی، منطقه نفوذ مسکو محسوب می‌شوند با حساسیت بالا تحولات جاری در افغانستان را رصد می‌کنند.

با وجود آن‌که مسکو در سال‌های اخیر تلاش کرده‌است روابط خود با طالبان را گسترش دهد و در این اواخر حتی در این زمینه با دولت سرنگون‌شده اشرف‌غنی دچار تنش و تقابل هم شده‌بود؛ اما این چیزی از نگرانی‌های سران روسیه درباره پیامدهای امنیتی احتمالی تسلط طالبان بر افغانستان کم نخواهد کرد.

یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های روسیه و متحدان آن در آسیای میانه، قدرت‌گیری داعش در افغانستان و گسترش حوزه نفوذ و فعالیت آن به ورای مرزهای شمالی کشور است.

روسیه پیش از این، بارها درباره حمایت امریکا و متحدانش به کمک دولت دست‌نشانده اشرف‌غنی و حلقات استخباراتی وابسته به آن از گروه داعش در افغانستان هشدار داده‌است. هشدارهایی که هرگز از سوی واشنگتن، شرکای راهبردی آن در جنگ افغانستان و نیز دولت دست‌نشانده غرب در کابل به طور صریح و مسئولانه پاسخ داده نشد.

به نظر می‌رسد که یکی از دلایل اصلی تلاش روسیه برای برقراری ارتباط با طالبان و حتی گمانه‌زنی‌ها درباره حمایت مسکو از آن گروه نیز تلاش روس‌ها برای مهار داعش و شکست این پروژه خطرناک ضد امنیتی به وسیله طالبان بوده‌است.

اگر این برداشت درست باشد، اکنون که طالبان بر سراسر افغانستان تسلط پیدا کرده‌اند نباید توجیهی برای نگرانی درباره سرازیر شدن سیل افراط‌گرایان و تروریست‌های نزدیک به داعش از افغانستان به جمهوری‌های آسیای میانه وجود داشته‌باشد.

واقعیت‌های پشت پرده اما پیچیده‌تر از آن است که به نظر می‌رسد.

دست‌کم دو موضوع وجود دارد که روس‌ها را به شدت نگران می‌کند: یکی این‌که احتمالا تلاش امریکا برای حمایت از داعش در افغانستان پس از خروج نظامیان امریکایی از افغانستان نیز ادامه پیدا خواهد کرد؛ زیرا به باور آن‌ها داعش یک پروژه بلندمدت امنیتی است که باید از خاورمیانه به آسیای میانه تغییر جغرافیا دهد و بسترهای تازه‌ای را برای به چالش‌کشیدن قدرت راهبردی و امنیت ملی روسیه و متحدانش به وجود آورد.

برای تحقق این مهم، افغانستان و شرایط شکننده و پیچیده امنیتی آن با توجه به حضور و نفوذ چشمگیر افراط‌گرایان سراسر جهان در نقاط مختلف جهان از موقعیت استثنایی و بی‌نظیری برخوردار است.

نکته دوم هم این است که روس‌ها شناختی دقیق از جغرافیای سیاسی افغانستان دارند و می‌دانند که طالبان برای تحکیم تسلط خویش بر مناطق شمالی کشور به‌دلیل تعارض‌های قومی و ایدئولوژیک، با چالش‌های سنگینی روبه‌رو خواهند بود.

شمال به طور سنتی، پایگاه فرماندهان ضد طالبان به حساب می‌آید. همین اکنون نیز ولایت پنجشیر تنها نقطه‌ای است که طالبان نتوانسته‌اند به آن نفوذ کنند و آن را تحت سیطره خویش درآورند.
شماری از چهره‌های ضد طالبان در این ولایت اجتماع کرده‌اند و علیه آن گروه اعلام جنگ داده‌اند.

به این ترتیب، از دید استراتژیست‌های مسکو در صورتی که طالبان نتوانند سیطره حداکثری و سلطه بلامنازع خود را بر صفحات شمالی افغانستان استحکام و استقرار ببخشند این منطقه به بهشتی امن برای فعالیت‌های تروریستی افراط‌گرایان عمدتاً متعلق به آسیای میانه تبدیل خواهد شد. موضوعی که حتی طالبان هم شاید نتوانند با آن به گونه‌ای که مسکو و متحدانش در آسیای مرکزی انتظار دارند مقابله کنند. به ویژه اگر این امر با دخالت‌های پیدا و پنهان سازمان‌های استخباراتی قدرت‌های غربی به ویژه امریکا صورت بگیرد.

در این میان البته یک موضوع دیگر نیز وجود دارد که بر حجم نگرانی‌های روسیه و متحدانش در آسیای مرکزی درباره پیامدهای امنیتی تحولات جاری در افغانستان می‌افزاید و آن تردیدها و اما و اگرهایی است که درباره ارتباطات پیچیده دست‌کم بخشی از طالبان با گروه‌های جهادی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وجود دارد.

روسیه و جمهوری‌های آسیای میانه به طور کامل مطمئن نیستند که همه شاخه‌های طالبان به نگرانی‌ها و انتظارات آنان مبنی بر لزوم مقابله یا دست‌کم قطع ارتباط با گروه‌های جهادی فرامرزی توجه و اعتنا نشان دهند و به آن متعهد باشند.