معارف افغانستان، قربانی سیاست بیمعرفت
اشرف غنی دیشب در رأس یک هیئت عالیرتبه به منظور شرکت در نشست سران سازمان همکاری کشورهای اسلامی، عازم شهر استانبول ترکیه شد. ۲۴ ساعت قبل از سفر غنی به ترکیه، اداره امنیت ملی افغانستان، شبانگاه، عملیات وسیع و گستردهای را در منطقه «تایمنی» شهر کابل آغاز کرد. نیروهای امنیتی در نخست، مکتب دخترانه افغان- ترک را در این منطقه محاصره کردند و وحشت غیرقابل وصفی را برای نونهالان و امیدهای آینده افغانستان به وجود آوردند. آنان سه ساعت در این مدرسه، جولان دادند اما بدون دستاورد، آنجا را ترک کردند. همزمان با این، لیسه/ دبیرستان افغان – ترک در کابل، طی اطلاعیهای اعلام کرد: چهار آموزگار مکتبهای افغان که سه تن آنان شهروندان ترکیه هستند و یکتن دیگر شهروند افغانستان است، روز سهشنبه ۲۱ قوس از منطقه تایمنی مفقود شدهاند. چند ساعت پس از این خبر، «یوسف پشتون»، عضو انجمن خانوادههای مکتبهای افغان- ترک بیان داشت که این چهار معلم، توسط اداره امنیت ملی افغانستان ربوده شدهاند.
بدون تردید، بین حمله نظامی به لیسه افغان- ترک و دستگیری چهار تن از معلمان آن و سفر اشرف غنی به ترکیه، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و این سناریو در یک اتاق طرحریزی شده است. غنی برای سفر به ترکیه باید با دستاورد به این کشور میرفت، ارگ ریاست جمهوری افغانستان، حمله به لیسه افغان- ترک و دستگیری معلمان آن را بهترین هدیه به آنکارا تشخیص داد و این گونه شد که حمله وسیع و گسترده نیروهای امنیتی افغان در منطقه تایمنی عملیاتی و اجرایی شد. ارگ از این اقدام خصمانه علیه معارف افغانستان، جلب توجه آنکارا و شخص رجب طیب اردوغان رئیسجمهور ترکیه است. اردوغان اخیراً روابط خود را بیش از پیش با جنرال دوستم که اکنون رقیب اشرف غنی و ارگ محسوب میشود، گسترش داده است. دوستم اکنون برای اردوغان جایگاه ویژه دارد که ملاقاتهای خصوصی این دو نفر، شاهدی بر این ادعا است. سفرها و تجمعات شماری دیگر از مخالفان سیاسی ارگ در ترکیه، از دیگر دغدغههای اشرف غنی محسوب شده که همواره فکر او را مشغول کرده است. به همین خاطر، ارگ برای بریدن و کاهش ارتباط دوستم و اردوغان از یک طرف و کاهش رفت و آمدهای افرادی مثل محقق به ترکیه، از سوی دیگر، باید هدیهای به آنکارا تقدیم میکرد که چیزی بهتر از حمله شبانه به خوابگاه لیسه دخترانه افغان- ترک و دستگیری چهار معلم در فردای آن نبود. در واقع، این اقدام ارگ ریاست جمهوری افغانستان، معارف را در پای سیاست بیمعرفت، قربانی کرد.
در بین ۸ هزار مدرسه و مکتب خصوصی که در افغانستان فعالیت میکنند، مدارس افغان- ترک، برجستهتر بوده و تاکنون نیک درخشیدهاند. به رغم کاستیها در مواد درسی و نصاب تعلیمی مدارس افغان- ترک و همچنین در مواردی عدم مطابقت متدهای درسی این مدارس با سنتهای جامعه افغانستان، بازهم همین مدارس بودند که تاکنون هزاران محصل را تحویل جامعه نخبه افغانستان دادهاند. نخستین مکتب افغان- ترک در سال ۱۹۹۵ در ولایت جوزجان به فعالیت آغاز کرد که از آن پس فعالیت این مدارس گسترده شد. در حال حاضر تعداد مدارس افغان- ترک در افغانستان به بیش از ۲۰ مکتب میرسد که در آن حدود ۸۵۰۰ محصل و دانشآموز مشغول تحصیلاند. تاکنون بیش از ۵۰۰۰ دانشآموز نیز از مکتبهای افغان – ترک فارغالتحصیل شدهاند که این خدمت شایانی به فضای فرهنگی افغانستان است. البته کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ در ترکیه، علاوه بر تغییرات عمیقی که در سیاست داخلی و خارجی دولت اردوغان ایجاد کرد، سوت شماره معکوس برای پایان اقتدار مدارس افغان- ترک را نیز به صدا درآورد. اگر حدس زده باشید که مدیران مدارس افغان- ترک متهم به ارتباط با «فتحالله گولن» فرد مظنون به کودتای نافرجام ترکیه است، حدس شما درست است. بلی مدارس افغان- ترک در افغانستان توسط بنیاد «آ.تی.سی.ای» که خود را یک سازمان مستقل معرفی میکند، مدیریت میشود اما دولت ترکیه مدعی است که این بنیاد متعلق به جریان فتحالله گولن است.
برای اولینبار سال گذشته، «علی سید اکین» سفیر ترکیه در کابل، در گفتگو با یکی از تلویزیونهای خصوصی افغانستان بیان داشت که تغییرات گسترده در سطح رهبری مدارس افغان- ترک به وجود خواهد آمد. وی قدم را از این فراتر گذاشت و تصریح کرد که برخی از مدیران این مدارس، تعدادی از محصلان را برای اهداف شوم خود استخدام کردهاند. اظهارات سفیر ترکیه در کابل از نگاه دیپلماسی، میتوانست مقدمهای برای تعطیلی این مدارس یا حداقل تغییر در ساختار این مدارس باشد که تلاشهای بعدی ترکیه، به این گمانهزنی، عینیت بخشید.
ترکیه از همان ایام تاکنون به صورت مستقیم و غیرمستقیم از دولت افغانستان خواسته است که مدیریت مکاتب افغان- ترک را به صورت رسمی به بنیاد آموزشی «وقف» که یکنهاد فرهنگی و در عین حال دولتی در ترکیه است، واگذار کند. اشرف غنی به همین منظور، اواخر سال گذشته، کمیسیونی را برای انتقال مدیریت مدارس افغان- ترک به دولت ترکیه تشکیل داد.
پارلمان افغانستان در هفته اول حمل/ فروردین سال جاری، از نمایندگان وزارتهای عدلیه/ دادگستری، معارف/ آموزشوپرورش و اقتصاد افغانستان، خواستار توضیحات در این باره شد. معاون اداری وزارت دادگستری در نشست پارلمان افغانستان گفت که در صورت انتقال مدیریت مدارس افغان- ترک به دولت ترکیه، آنکارا متعهد شده که ۵ میلیون دالر به این مدارس کمک کند. البته این خبر خوشی برای ادامه حیات مدارس افغان- ترک در افغانستان بود اما در کنار آن، نگرانیهایی را نیز در پی داشت. مثلاً یکی از نگرانیها این بود که اگر مدیریت مدارس افغان- ترک به دولت ترکیه واگذار شود، آنکارا برای رضای خدا به این مدارس کمک نخواهد کرد. لذا مدیران و معلمان این مدارس ناگزیرند که طبق سیاست خارجی دولت ترکیه، قدم بردارند و مواد درسی و شیوه آموزشی را طبق خواستههای آنکارا تنظیم کنند. اما از آنجا آن که دولت اردوغان در آن زمان به حمایت از تروریسم در خاورمیانه متهم بود، سرپرستی مدارس افغان- ترک در افغانستان نیز میتوانست به کانون تروریسمپروری تبدیل شود. البته افغانستان اکنون نیز از ناحیه افراطگرایی در مراکز تحصیلی و آموزشی خود رنج میبرد و مدیریت مدارس افغان- ترک توسط دولت اردوغان، مشکلات بیشتری را در نظام آموزشی افغانستان به وجود خواهد آورد.
نگرانیها درباره اهداف ترکیه از واگذاری مسئولیت مدارس افغان- ترک به این کشور، زمانی افزایش مییابد که «نعمان اردوغان» مدیر مکاتب افغان- ترک در افغانستان، از سیاسی شدن این مکاتب هشدار داد. وی در روزهای نخست سال جاری خورشیدی به «دویچهوله» گفت که در برابر هرگونه تصمیم برای واگذاری مسئولیت این مکاتب به نهاد دیگری، از خود ایستادگی نشان خواهند داد. سخن آخر این که در حال حاضر، معارف افغانستان، لای چرخ سیاست بیمعرفت گیر کرده است و این خبر خوشایندی برای اهل ادب و فرهنگ افغانستان نیست.