فرمت مسکو؛ پلتفرمی منطقه‌ای یا تریبون طالبان؟
دولت روسیه به عنوان مبتکر و میزبان این پلتفرم و کشورهای تاثیرگذار منطقه‌ای به عنوان اعضا و اضلاع آن وظیفه دارند که برای توسعه فرمت مسکو گام‌های اساسی بردارند و این لزوماً به معنای میزبانی از نماینده طالبان به عنوان «مهمان ویژه» فرمت مسکو نیست.
ماریا زاخارووا؛ سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که در ششمین نشست «فرمت مسکو» قرار است بحث روی گسترش تعامل با روسیه محور اصلی باشد.
به گفته او امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان «مهمان ویژه» این نشست خواهد بود.
ششمین نشست «فرمت مسکو» برای افغانستان در تاریخ ۴ اکتبر ۲۰۲۴ مطابق با ۱۳ میزان با میزبانی وزارت خارجه روسیه برگزار می‌شود.
دمیتری ژیرنوف؛ سفیر روسیه در کابل ماه گذشته در دیدار با امیرخان متقی، از او برای شرکت در این نشست دعوت کرد.
بدون شک، فرمت مسکو یکی از معتبرترین پلتفرم‌های منطقه‌ای در رابطه با رسیدگی به بحران عمیق و گسترده افغانستان است.
به بیان روشن‌تر در شرایطی که روند دوحه به رهبری سازمان ملل متحد و با حمایت امریکا و قدرت‌های غربی به دلیل اختلافات عمیق کشورهای منطقه و غرب درباره وضعیت افغانستان مورد انتقادهای شدید جامعه مدنی، رهبران سیاسی و اقوام خارج از قدرت تحت رهبری طالبان قرار گرفته و تضعیف شده است، فرمت مسکو همچنان از اعتبار و ظرفیت کافی برای تبدیل شدن به یکی از معتبرترین پلتفرم‌های سیاسی برای پیدا کردن یک راه حل عملی برخوردار می‌باشد.
با این حال به نظر می‌رسد که درک این ظرفیت و استفاده بهینه از آن در جهت تقویت فرمت مسکو از اهمیت اساسی برخوردار است.
دولت روسیه به عنوان مبتکر و میزبان این پلتفرم و کشورهای تاثیرگذار منطقه‌ای به عنوان اعضا و اضلاع آن وظیفه دارند که برای توسعه فرمت مسکو گام‌های اساسی بردارند و این لزوماً به معنای میزبانی از نماینده طالبان به عنوان «مهمان ویژه» فرمت مسکو نیست.
به عبارت دیگر، فرمت مسکو در شرایطی شکل گرفت که امریکا در حال زد و بندهای پنهانی با طالبان بود و دولت افغانستان که با حمایت غربی‌ها بر سر کار آمده بود در کنار متحدان اروپایی امریکا از روند مذاکرات دوحه کنار گذاشته شده بودند. بنابراین ابتکار فرمت مسکو اساساً به منظور مقابله با یکجانبه‌گرایی امریکا برای مهندسی آینده سیاسی و امنیتی افغانستان شکل گرفت و قرار بود که در برابر نقشه‌های غرب و امریکا برای افغانستان یک بدیل و جایگزین عادلانه، کارآمد، موثر و عملی ارائه کند.
با سقوط دولت جمهوری، فرار کنشگران سیاسی ضد طالبان و تسلط کامل این گروه بر افغانستان که البته در نتیجه خروج فاجعه‌بار و شرم‌آور نیروهای امریکایی و متحدان غربی آن‌ها رخ داد و یکی از نتایج مصیبت‌بار توافق‌نامه استعماری دوحه بود، انتظار می‌رفت که فرمت مسکو بیش از هر زمان دیگری جایگاه خود را به عنوان یک پلتفرم جایگزین سیاسی به منظور دریافت راه حل‌های معقول و عملی برای افغانستان آینده و آینده افغانستان بازیابد.
با این‌همه اما در دو دوره اخیر نشست‌های فرمت مسکو مشخص شده است که این سازوکار نیز برخلاف انتظارات اولیه بیش از آن‌که امیدها برای ایجاد تغییرات بنیادین و اساسی در افغانستان را محقق سازد به نظر می‌رسد که تحت تاثیر نقشه‌های راهبردی ایالات متحده و بازی دوگانه نیروهای نیابتی آن در افغانستان قرار گرفته است.
به باور منتقدان، حذف جریان‌های سیاسی و قومی مخالف طالبان از فرمت مسکو یک اشتباه راهبردی بود. آن‌ها می‌گویند که روسیه از معدود قدرت‌هایی است که به خوبی می‌داند که افغانستان آینده بدون تشکیل یک دولت فراگیر با مشارکت عادلانه تمام اقوام و جریان‌های سیاسی، هرگز به ثبات و پایداری قابل انتظار نخواهد رسید و همچنان منبع تهدیدهای مستمر علیه کشورهای پیرامون خود باقی خواهد ماند.
از جانب دیگر، تسلط طالبان بر افغانستان نیز همچنان برای بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه یک تهدید محسوب می‌شود. اگرچه تلاش‌های فشرده‌ای جریان دارد تا این تهدید تبدیل به فرصت شود و کشورهای پیرامون افغانستان از جمله روسیه با بهره‌وری از این فرصت، چالش‌ها و هزینه‌های ناشی از حکمرانی قومی و ایدئولوژیک طالبان را به حداقل برسانند.
اما کارشناسان مسائل امنیتی و استراتژیک معتقد اند که بازی دوگانه طالبان با قدرت‌های منطقه و فرامنطقه پیش از دستیابی آن‌ها به مشروعیت کامل و ادغام و عضویت در جامعه بین‌المللی بخشی از رهنمودهایی است که آن‌ها از ایالات متحده در جریان گفتگوهای دوحه و پس از آن دریافت کرده‌اند.
به عبارت دقیق‌تر، نقشی که طالبان در حال حاضر بازی می‌کنند کاملاً موقتی است و به منظور فریب دستگاه‌های سیاست خارجی و سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی کشورهای رقیب امریکا صورت می‌گیرد تا راه را برای پذیرش سلطه این گروه هموار سازد. مادامی که طالبان به رسمیت شناخته شوند ماهیت واقعی و هویت حقیقی آن‌ها افشا خواهد شد. آن‌ها یک نیروی استعماری امریکا هستند، به کمک ایالات متحده به قدرت بازگشتند و متعهد به وفاداری کامل به سیاست‌های استعماری و پروژه‌های هژمونیک ایالات متحده در افغانستان و منطقه خواهند ماند.
بنابراین برای کشورهای همسایه و منطقه از جمله روسیه هیچ راهی جز حمایت از تشکیل یک دولت فراگیر به معنی واقعی کلمه در افغانستان وجود ندارد و این تنها چیزی است که تهدیدها و نگرانی‌های بالفعل و بالقوه ناشی از حکمرانی یکجانبه طالبان بر افغانستان که به کمک امریکا میسر شده را کاهش می‌دهد و ثبات و پایداری قابل اطمینان در منطقه را تضمین خواهد کرد.
درست به همین دلیل است که انتظار می‌رود فرمت مسکو به مثابه یک پلتفرم قدرتمند معتبر و با ظرفیت منطقه‌ای و در حال حاضر تنها سازوکار فعال و موثر در زمینه بحران سیاسی و امنیتی افغانستان به نقش تاریخی خود بازگردد، جایگاه واقعی خویش را بازیابد و به جای پذیرایی از امیرخان متقی؛ سرپرست وزارت خارجه طالبان به عنوان «مهمان ویژه» این نشست پذیرای طیف وسیع و متکثری از جریان‌های سیاسی، قومی و مذهبی افغانستان برای راه‌اندازی گفتگوهای ملی و موثر درباره صلح و چشم‌انداز سیاسی عادلانه در کشور قرار بگیرد.
