بازگشت مهاجران؛ از ایده تا اجرا
بازگشت مهاجران به کشور علیرغم تمام دشواری‌هایی که وجود دارد اتفاقی است که در نهایت روزی باید رخ بدهد؛ بنابراین وظیفه یک دولت مسئول و متعهد است که به عنوان یک استراتژی بلندمدت برای ایجاد زمینه‌های پذیرش پناهجویان و مهاجران بازگشته به وطن و حل بحران مهاجرت در کشورهای همسایه، برنامه‌ریزی و اقدام کند.
اما آیا طالبان همان دولت مسئول و متعهد است؟
خلیل‌الرحمان حقانی؛ سرپرست وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان در دیدار با حسن کاظمی قمی؛ سفیر و نماینده ویژه ایران در کابل گفته است که طالبان نیز تصمیم دارند تا مهاجران را به کشور بازگردانند؛ اما باید یک مکانیسم مشترک ایجاد شود تا روند بازگشت با عزت انجام شود.
این مقام طالبان از میزبانی ۴۰ ساله ایران از مهاجران تشکر کرده و افزوده که طالبان نیز «تصمیم گرفته است که مهاجران را به کشور بازگرداند؛ اما برای این کار باید یک مکانیسم مشترک ایجاد شود تا این روند با عزت انجام شود.»
سفیر ایران هم گفته است که کشورش در هر شرایط سخت در کنار افغانستان است و تا آخر خواهد ایستاد.
وی گزارش‌ها درباره بدرفتاری با مهاجران در ایران را «جعلی» خوانده و افزوده است که ایران به «تمام حقوق» مهاجران رسیدگی می‌کند.
در این شکی نیست که گسیل سیل میلیونی مهاجران و پناهجویان افغان به کشورهای همسایه، فشارهای مضاعف را بر این کشورها وارد کرده و ظرفیت پذیرش مهاجران و پناهجویان تازه از سوی این کشورها را به پایان رسانده است.
از جانب دیگر، این واقعیت را نیز نباید نادیده گرفت که میزبانی از میلیون‌ها پناهجوی افغان طی ده‌ها سال از سوی کشورهای همسایه و منطقه لطف بزرگی است که هرگز نباید فراموش شود؛ زیرا هیچ کشوری در جهان حاضر نیست این میزان پناهجو و مهاجر را به مدت ده‌ها سال میزبانی کند در شرایطی که خود از بحران‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی و امنیتی رنج می‌برد و بدتر از همه اینکه هدف تحریم‌های گسترده بین‌المللی قرار دارد.
با این حال، نباید فراموش کرد که حضور صدها هزار نیروی کار ارزان، سرمایه‌گذاری میلیاردها دالر و ایجاد رونق اقتصادی و تامین بازار کار و سرمایه‌گذاری در کشورهای همسایه از سوی مهاجران و پناهجویان افغان، کمک بزرگی به اقتصادهای رنجور و تحت تحریم این کشورها محسوب می‌شود و استمرار این وضعیت طی ده‌ها سال، منجر به ایجاد منافع بزرگ اقتصادی برای کشورهای یادشده گردیده است.
بنابراین میزبانی از میلیون‌ها پناهجو و پناهنده افغان از سوی کشورهای همسایه در کنار اینکه مبتنی بر سیاست حسن همجواری و همکاری همسایگی از جانب این کشورها بوده، از عناصری مانند نیاز و منافع نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.
درست به همین دلیل است که اخراج کامل پناهجویان و پناهندگان افغان از سوی کشورهای همسایه با دشواری‌ها و موانع عمده روبه‌رو است؛ زیرا با این اقدام صرفاً در افغانستان به دلیل فقدان زیرساخت‌های اقتصادی و بحران‌های معیشتی، یک فاجعه انسانی احتمالی ایجاد نمی‌شود؛ بلکه خود کشورهای میزبان پناهجویان و پناهندگان افغان نیز دستخوش اضرار و زیان‌های سنگین مالی و اقتصادی می‌شوند که جبران آن از جانب اقتصادهای ورشکسته و تحت فشار تحریم‌های خارجی در این کشورها آسان نیست.
با این‌همه بازگشت مهاجران به کشور علیرغم تمام دشواری‌هایی که وجود دارد اتفاقی است که در نهایت روزی باید رخ بدهد؛ بنابراین وظیفه یک دولت مسئول و متعهد است که به عنوان یک استراتژی بلندمدت برای ایجاد زمینه‌های پذیرش پناهجویان و مهاجران بازگشته به وطن و حل بحران مهاجرت در کشورهای همسایه، برنامه‌ریزی و اقدام کند.
اما آیا طالبان همان دولت مسئول و متعهد است که از عهده انجام این ماموریت دشوار و راهبردی به خوبی برمی‌آید و زمینه‌ها و امکانات لازم برای بازگرداندن و پذیرش میلیون‌ها پناهجو و مهاجر افغان از کشورهای همسایه را فراهم می‌سازد؟
پاسخ مثبت به این پرسش هرگز آسان نیست؛ زیرا طالبان خود یکی از عوامل مهاجرت‌های گسترده و فرار میلیونی افغان‌ها از کشور بوده و هستند. ده‌ها سال جنگ که طالبان و مخالفان آن‌ها بر مردم افغانستان تحمیل کردند در طول سال‌های گذشته یکی از عوامل اصلی مهاجرت‌های میلیونی و سیل‌آسای مردم افغانستان بوده است.
پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت نیز سیل فرار و مهاجرت از کشور افزایش یافت؛ زیرا میلیون‌ها نفر در معرض یک فاجعه تمام‌عیار انسانی ناشی از فقر و بیکاری و گرسنگی قرار گرفتند و هزاران نفر دیگر نیز به دلیل ترس از انتقام‌جویی و کشتار طالبان از کشور گریختند؛ هراسی که با توجه به اقدامات انتقام‌جویانه و برخوردهای مرگبار طالبان با نیروهای امنیتی، کارمندان دولتی و منتقدان مستقل خود در طول سه سال گذشته بی‌بنیاد نبوده است.
بنابراین، هرگونه شعار و ادعای طالبان مبنی بر تمایل آن‌ها به بازگرداندن میلیون‌ها مهاجر و پناهجوی افغان از کشورهای همسایه دست‌کم در شرایط کنونی، مضحک و موهوم می‌نماید و انتظار نمی‌رود که امید را به نگاه‌های نگران مهاجران بازگرداند و به کشورهای میزبان پناهندگان افغان نیز برای پایان دادن به بحران مهاجرت کمک کند.
با این همه تردیدی وجود ندارد که هم طالبان و هم همسایگان در شعاع مشارکت، همفکری و رایزنی‌های سازنده با سازمان‌های بین‌المللی در حوزه مهاجرت باید روی سازوکاری استراتژیک و بلندمدت در زمینه مواجهه معقول با بحران مهاجرت به ایجاد زمینه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی زندگی در داخل افغانستان در گام نخست، و فراهم کردن امکانات و زمینه‌های لازم در حوزه‌های مورد اشاره برای بازگشت مهاجران افغان از کشورهای دیگر در گام دوم کار کنند تا در نهایت این بحران به نفع مردم افغانستان، مهار و مدیریت شده و برای همیشه حل و فصل شود.
